Læknablaðið - 15.08.1990, Side 47

LÆKNABLAÐIÐ 1990: 76: 313-7
313
Stefán Steinsson, Sigurbjörn Sveinsson
ORF EÐA KINDABOLA
INNGANGUR
Sjúkdómur einn heitir »orf« í erlendum ritum.
Þetta er búfjárkvilli, en getur þó borist til
manna. Honum var iýst árið 1787 í sauðfé
(getið í 1), 1879 í geitum (getið í 2) og 1934
í mönnum (3). Hann er ekki algengur og
hefur vafist fyrir læknum að greina hann og
meðhöndla rétt. Því er vakin athygli á honum
hér.
A íslensku gengur sjúkdómurinn undir
mismunandi nöfnum eftir héruðum:
Skagfirðingar kalla hann homabólu en
Skaftfellingar sláturbólu. Hvorugt nafnið er
allsendis réttnefni, eins og lesendur munu sjá.
Lambabóla, bændabóla og kindabóla koma til
greina.
Orf er erlent alþýðunafn. Það mun komið úr
fornsaxnesku, skylt orðinu sem á þeirri tungu
þýðir naut (4). Einn höfundur segir það af
sama stofni og íslenska orðið »hrufa« (5).
Á fræðimáli er sjúkdómurinn oftast nefndur
ecthyma contagiosum (4) en stundum
dermatitis pustularis contagiosa (6). Síðara
nafnið lýsir honum betur, en er öllu stirðara.
Enskir kalla þetta ýmist orf, »soremouth« eða
»scabby mouth«, og eru þá að tala um sauðfé,
einnig »sheep pox« um menn. Þýskir tala um
»Lammergrind« (7).
I þessu skrifi höfum við eftir nokkrar
vangaveltur valið nafnið kindabóla. Ekki er
örgrannt um að menn kalli ýmis þau kýli
sláturbólu, sem í sláturtíðinni fást, þar með
taldar meðfærilegar bakteríusýkingar. Því er
sláturbólunafnið ónákvæmt. Homabóla er eina
lifandi nafnið sem nothæft væri, ef forðast
ætti nýyrðasmíð. Af neðanskrifuðu má þó
sjá, að ekki smitast meinið af hornum einum.
Því er leið nýyrðasmíða farin og kindabóla er
ágætlega lýsandi nafn.
Frá Heilsugælustööinni í Búðardal.
Hér skal, áður en rætt er um eðli meinsins,
drepa á nokkur sjúkratilfelli, sem höfundar
hafa sjálfir stundað, eða haft spumir af.
Tilfelli 1. Bóndakona, 51 árs, er
eingöngu stundar sauðfjárrækt, leitaði á
Heilsugæslustöðina í Búðardal í júlímánuði
með tvær bólur á hægri vísifingri (mynd 1).
Þetta voru vökvafylltar blöðrur, um sentimetra
breiðar, rauðar, en hvítur hringur utan um
roðann. Konan hafði annast lamb sem vildi
ekki sjúga. Það hafði útbrot á snoppunni
(mynd 2), þ.e. brúnan flekk á neðri vörinni.
Konan hafði gefið lambinu að drekka úr pela.
Ærin móðir þess hafði útbrot á júgrinu er
líktust vörtum (mynd 3). Konan fékk verki í
liði þegar hún hafði haft bólumar í fáar vikur,
einnig dröfnuútbrot (maculer), aðallega yfir
liðum. Meinsemdin greri á sex vikum, en
húðin var hrjúf á eftir.
Tilfelli 2. Fjárbóndi 38 ára leitaði á stöðina í
júnímánuði vegna útbrota á vinstri vísifingri
(mynd 4). Einnig hafði hann seyðing í vinstri
holhönd. Enginn hiti, ekki óhress. Hann hafði
nokkrum dögum áður verið að gefa lömbum
Fig. I. Two orf blisters on the right index tinger of a
countryside housewife who had been feeding her orf
infected lamb (fig. 2) by bottle.