Læknablaðið - 15.10.1990, Síða 47

LÆKNABLAÐIÐ 1990; 76: 411-4
411
3
Karl G. Kristinsson 1), Þóröur G. Ólafsson 2)
GREINING KEÐJUKOKKA-HÁLSBOLGU A
HEILSUGÆSLUSTÖÐ
Mótefnavakapróf eða ræktun?
INNGANGUR
Hálsbólgur eru sums staðar meðal algengustu
ástæðna þess að sjúklingar leita læknis (1)
og þótt þær séu oftast af völdum veira þá
eru hálsbólgur af völdum /3-hemólýtískra
keðjukokka af fiokki A, Streptococcus
pyogenes, mikilvægastar. S. pyogenes er talinn
valda 15-30% hálsbólgu (2). Mikilvægt er að
meðhöndla sýkingamar til að koma í veg fyrir
síðkomnar afleiðingar svo sem gigtsótt og
bráða nýmahnoðrabólgu, en einnig til að draga
úr ígerðarhættu á sýkingarstað. Hálsbólgur
af völdum /3-hemólýtískra keðjukokka af
flokkum C og G eru vel þekktar, en mun
sjaldgæfari en S. pyogenes hálsbólgur
(3,4). Enn sjaldgæfara (<1%) er að aðrar
bakteríur (Corynebacterium diphtheriae,
Corynebacterium haemolyticum, Neisseria
gonorrhoea og örverur Vincent’s anginu)
valdi hálsbólgu. Sérstakar aðferðir þarf til
þess að greina þær og þarf að geta þess
sérstaklega á rannsóknarbeiðni sé grunur um
slíkar sýkingar.
Allt fram á síðustu ár hefur verið ókleift að
greina orsök hálsbólgu án ræktunar (5) og
hún tekur a.m.k. 16 klst. Þótt töf á niðurstöðu
geti seinkað meðferð kemur það lítið að
sök (6), en hins vegar leiðir hún til þess að
margir fá sýklalyf að nauðsynjalausu. Próf
sem gæti greint S. pyogenes hálsbólgur á
nokkrum mínútum ætti því að gera meðferð
hálsbólgna markvissari. A síðustu árum hafa
komið á markað fjöldi prófa sem greina S.
pyogenes í hálsstrokum. Hér á eftir fylgja
niðurstöður úr könnun á einu þessara prófa
á heilsugæslustöð.
EFNIVIÐUR OG AÐFERÐIR
Sjúklingar sem leituðu til þriggja
heimilislækna á Heilsugæslustöðinni Asparfelli
12, í janúar til ágúst 1989, og kvörtuðu um
Frá 1) sýkladeild Landspítalans, 2) Heilsugæslustööinni
Asparfelli. Fyrirspurnir, bréfaskipti: Karl G. Kristinsson.
hálsbólgu, voru teknir til rannsóknar. Skráð
vom einkenni hvers sjúklings, hve lengi
hann hafði verið með einkenni og hvort hann
hafði fengið sýklalyf. Niðurstöður skoðunar
á munnkoki, hálseitlum og hálskirtlum voru
skráðar. Einnig hvort sýnatakan hafi verið
auðveld og hvort læknir hafði frekar gmn um
bakteríu eða veiru sem orsök hálsbólgunnar.
Við komu fékk sjúklingur númer, en hjá
sjúklingum sem höfðu oddatölunúmer
var fyrst tekið hálsstrok í keðjukokka-
snargreiningu og síðan hálsræktun, en
öfugt hjá þeim sem höfðu jafnt númer. Við
töku hálsstroks til ræktunar voru notaðir
Culturette®pinnar, sem sendir voru innan
sólarhrings á sýkladeild Landspítalans.
Á sýkladeild var sýnunum sáð á tvær
blóðagarskálar (aðra fyrir loftfælnar aðstæður
og hina fyrir andrúmsloft með auknu
koldíoxíði) og súkkulaðiagar. Skálamar
voru geymdar í 37°C hitaskáp í 16-24
klst. Þá var leitað að /í-hemólýtískum
þyrpingum og þeim þyrpingum sáð til
hreingróðurs. Magn vaxtar var flokkað á
venjulegan hátt (lítill, nokkur og mikill
vöxtur) eftir magni þyrpinga á agarskálunum.
Hreingróðurinn var síðan notaður til þess
að greina yfirborðsmótefnavaka með latex-
kekkjunarprófi (Streptex®, Wellcome
Diagnostics, England).
Við snargreiningu á keðjukokkum úr
hálsstrokum var notað Tandem®-Icon®-
StrepA próf (Hybritech Europe S.A., Belgíu),
sem er hvatabundið mótefnapróf. Prófið
greinir mótefnavaka keðjukokka beint af
hálsræktunarpinna og er framkvæmt í 10
stigum, sem taka aðeins fimm til sex mínútur
samtals. í hverjum umbúðum eru 24 próf.
Prófið var ýmist gert samstundis eftir töku
eða síðar sama dag.
NIÐURSTÖÐUR
Fjörutíu sjúklingar með hálsbólgu voru teknir