Læknablaðið - 15.07.1998, Síða 24

546
LÆKNABLAÐIÐ 1998; 84
Fjórtán (58%) af þeim 24 sem hafa skaða
ofan við sjötta brjósthryggjarlið (T VI) hafa
einhvern tíma upplifað einkenni sjálfvirks
rangviðbragðs. Þrettán (93%) nefndu annað
hvort þanda þvagblöðru eða þvagfærasýkingu
sem orsök fyrir einkennunum.
Fimm (14%) sögðust hafa fengið lungna-
bólgu eftir útskrift og þrír þeirra höfðu lagst
inn á sjúkrahús. Einn hefur fengið djúpbláæða-
blóðtappa í neðri útlim en enginn lungnablóð-
rek.
Umræða
I rannsókn þessari er einkum tvennt sem
komið hefur í ljós. Annars vegar hefur mænu-
sköðum hér á landi fækkað á síðustu árum og
hins vegar eru hinir ýmsu fylgikvillar algengir
á bæði bráða- og endurhæfingarskeiði sjúkling-
anna og einnig eftir úlskrift,
Faraldsfræði: Meðaltal þeirra sem slasast
og bindast hjólastól hefur lækkað úr 3,1 á ári á
árunum 1973-1981 niður í 1,3 á árunum 1982-
1996. Ástæður þessarar fækkunar eru margar
og vega misþungt. Skyldunotkun öryggisbelta í
bifreiðum árið 1981 hefur án efa dregið úr
mænusköðum vegna umferðarslysa og hert
vinnueftirlit hefur dregið úr föllum úr hæð.
Aðrir þættir eins og aukin læknisfræðileg
þekking, auknir meðferðarmöguleikar og betri
sjúkraflutningur, svo eitthvað sé nefnt, geta
einnig skipt máli (7).
Samanburður á nýgengi mænuskaða á ís-
landi og tölum um nýgengi annars staðar frá er
þeim vanda bundinn að í erlendum rannsókn-
um er oftast miðað við alla mænuskaðaða en í
okkar rannsókn aðeins þá sem bindast hjóla-
stól. Ástæða fyrir valinu er sú að fylgikvillar
hjá þeim sem bindast hjólastól eru bæði al-
gengari og alvarlegri og markmið rannsóknar-
innar var fyrst og fremst að kanna tíðni fylgi-
kvilla. Samanburðinn má þó gera með þeirri
nálgun að um það bil helmingur allra sem
mænuskaðast á íslandi bindast hjólastól eins og
áður hefur komið fram (8). Miðað við þá nálg-
un má segja að nýgengi mænuskaða hérlendis á
síðustu 15 árum (10,4:1.000.000) sé lágt og
sambærilegt við það sem gerist í Danmörku þar
sem nýgengi er með því lægsta sem þekkist eða
9,2:1.000.000 á ári (9). Tölur úr öðrum rann-
sóknum ná allt frá 13,3:1.000.000 í Sviss (2)
upp í 40,2:1.000.000 í Japan (10).
Aldursdreifing hérlendis er að mörgu leyti
svipuð og í áðurnefndum rannsóknum (2,9,10).
Algengast er að einstaklingar hljóti skaða milli
tvítugs og þrítugs en einnig er algengt að fólk
milli sextugs og sjötugs hljóti áverka er verða
við fall á jafnsléttu (10). Tíðniaukningu hjá
eldri hópnum sjáum við ekki hérlendis og er
aðeins eitt slíkt tilfelli þekkt.
Kynjahlutfall er sambærilegt við erlendar
rannsóknir (10,11). Karlar eru alls staðar í
miklum meirihluta, allt frá þrisvar til fimm
sinnum fleiri en konurnar. Staðsetning skaða er
einnig sambærileg við það sem sést hefur ann-
ars staðar (10,11). Algengust eru hálsbrot en
því næst koma lágir brjósthryggsskaðar. Til-
tölulega fáir fá lendarhryggsskaða og háan
brjósthryggsskaða.
Umferðarslys eru lang algengasta orsök
mænuskaða á íslandi eins og í Japan, Dan-
mörku, Bandaríkjunum og víðar (9-11). Fall úr
hæð er einnig algengt en fall á jafnsléttu sjald-
gæft.
Fylgikvillar: Þvagfæravandamál hafa verið
og eru enn algeng hjá mænusköðuðum (1).
Áður fyrr voru það aðallega nýrnabilanir og
blóðsýkingar vegna þvagfærasýkinga (þvag-
graftarsótt) sem drógu menn til dauða en nú
valda þvagfærasýkingar, þvagfærasteinar og
þvagleki mestum óþægindum (12).
Viljastýrð stjörnun á blöðrustarfsemi ein-
staklings tapast við það að mænuskaðast. Þeir
sem eru með skaða ofan við 12. brjósthryggjar-
lið hafa svonefnda viðbragðsblöðru (reflex
bladder) og skortur á samvirkni blöðruvöðvans
og hringvöðva blöðrunnar þar sem ytri hring-
vöðvi blöðrunnar dregst saman um leið og
blaðran sjálf (5,6). Þeir sem hafa skaða við
tóllta brjósthryggjarlið eða neðar fá lamaða
blöðru (areflex bladder) og slappan hringvöðva
Þvagfæravandamál eru algeng hjá öllum
með varanlega truflun á blöðrustarfsemi. Þeim
sem hafa viðbragðsblöðru er hætt við að hafa
mikið afgangsþvag, fá háan blöðruþrýsting,
tíðar þvagfærasýkingar, nýrnabakflæði og þar
með hættu á nýrnaskemmdum. Til að forðast
þessi vandamál er mikilvægt að tryggja reglu-
bundna blöðrutæmingu (fjórum til fimm sinn-
um a dag), lágan blöðruþrýsting (undir 60
crnHíO), eðlilega blöðrurýmd (yfir 300 ml),
halda sýkingum í lágmarki og koma í veg fyrir
þvagleka. Margar rannsóknir renna stoðum
undir þá kenningu að reglubundin blöðrutæm-
mg með einnota þvagleggjum sé heillavænleg-
asti tæmingarmátinn bæði fyrir einstaklinga