Læknablaðið - 15.07.1998, Blaðsíða 33

LÆKNABLAÐIÐ 1998; 84
555
Á Patreksfirði leitar sjómaður til læknisins
vegna slæmsku í auga sem vill ekki lagast.
Hann fekk vír í andlit og auga fyrir viku og
er þjáður og bólginn. Það er ljóst að þarna er
afrifa og talsverð bólga, en er hægt að lækna
hann hér, eða á að senda hann á augndeild-
ina? Læknirinn tekur raufsjárlampann, tengir
hann við fjarfundatölvuna og nær sambandi
við sérfræðing á augndeild. Hann sér augn-
myndina, gefur lækninum leiðbeiningar um
að beita ljósinu á ýmsa vegu til að gefa betri
yfirsýn. Urskurðurinn: þetta er það alvarleg
afrifa og sýking, að best er að fá sjúklinginn
hingað hið fyrsta!
enda sýna mörg verkefni, sem orðin eru að fast-
mótaðri starfsemi, að svo sé (4-8).
Umfangsmiklar rannsóknir, þarfagreiningar
og hagnýt reynsla benda til þess, að verulega
mikill árangur af tilkomu fjarlækninga náist
aðeins með markvissri og skipulegri þróun og
aðlögun á grunngerð og formi heilbrigðiskerf-
isins (1,2). Dæmi um slíka skipulags- og þró-
unarvinnu væri samstarf sjúkrahúsa og/eða
heilsugæslustöðva um skipan og skipulag vakta
og viðveru. Þá má nota tæknina og samskipta-
möguleikana til að fá heildaryfirsýn yfir vistun
og vistunarþarfir sjúklinga og þar með hag-
kvæmustu nýtingu stofnana. Enn annað áhuga-
vert verkefni væri að kanna til hlítar möguleika
sem fela í sér rannsókn, greiningu og með-
höndlun sjúklinga að öllu eða verulegu leyti
með fjarlækningum.
Sögulegt baksvið og þróun
Nýjar tæknileiðir í fjarlækningum eru vitan-
lega nátengdar þróun upplýsingatækninnar, en
baksvið og þróun fjarlækninga eiga sér mun
lengri sögu. Þannig var síminn vitanlega nýttur
allt frá upphafi í samskipta-, ráðleita- og ráð-
gjafarskyni.
Þess má geta að árið 1924 birtist í bandaríska
vikuritinu Radionews grein eftir framúrstefnu-
sinnaðan blaðamann, Greensback að nafni, sem
á raunsæjan hátt og með ótrúlega nútímalegum
skýringarmyndum lýsir framtíðarmöguleikum
fjarlækninga til myndflutninga og annarra
upplýsinga beint til heimilislæknisins, til
greiningar og ráðgjafar (9). Hugmyndin sem
nútíma upplýsingatækni hefur gert að veruleika
er þannig ekki ný. Það var þó ekki fyrr en á
sjötta áratugnum, að raunhæf þróunarvinna
hófst á sviði fjarlækninga og þá í fyrstu einkum
með tilraunum til myndsendinga um fremur
frumstæð sjónvarpskerfi, auk nýtingar fyrstu
bréfsíma við gagnasendingar. Á áttunda
áratugnum höfðu tæknilegar forsendur þróast
þannig að verulegur skriður komst á slíka til-
raunavinnu.
Frumkvöðlar að fyrstu virku tilraunum með
fjarlækningar voru í Ástralíu, Kanada og
Bandaríkjunum. I öllum þessum ríkjum eru gíf-
urlegar vegalengdir um mjög strjálbýl svæði og
því beinn hvati til að koma á sem öruggustum
fjarskiptaleiðum, vegna heilsugæslu, sjúk-
dómagreininga og lækninga.
I Bandaríkjunum var þegar um miðjan átt-
unda áratuginn komin talsverð reynsla á fjar-
sendingar mynda og samskipti um sjónvarps-
hlekki um ýmis fjarlæg svæði Mið- og Vestur-
ríkja. Einkum voru það afskekktar byggðir
indíána sem reynt var að tengja á þennan hátt.
Myndgæði og samskiptatækni var hins vegar
ekki alltaf nægileg og tæknin náði því ekki
þeirri útbreiðslu, sem hún vissulega hefði átt
skilið. I Kanada, þar sem víðáttur og fjarlægðir
eru enn meiri, var einnig snemma reynt að
koma á leiðum til gagnaflutninga og umfangs-
meiri samskipta en einungis var hægt með sím-
tali (3). Þar voru nágrannar okkar í Austur-Kan-
ada, Nýfundnalandi og Labrador, mjög virkir.
Stuðningur og framlag stjórnvalda og háskóla,
sérstaklega Memorial University of Newfound-
land, við uppbyggingu fjarskiptanets til lækn-
inga og heilsugæslu hófst þar af miklum metn-
aði og framsýni upp úr miðjum áttunda ára-
tugnum og hefur þessi landshluti síðan verið
mjög framarlega í þróun og hagnýtingu upplýs-
ingatækni vegna fjarlækninga, fjarheilsugæslu
ásamt hverskonar kennslu og upplýsinga til
heilbrigðisstarfsmanna. í Ástralíu hafa yfirvöld
einnig staðið að mjög markvissri þróun og upp-
byggingu fjarlækningakerfa á níunda og tíunda
áratugnum. Þar eru gífurlegar vegalengdir milli
byggða og þéttbýliskjarna einkum í norðaust-
urhluta landsins, Queensland, og svo um allan
vestur- og miðhlutann.
Frá Ástralíu liggur fyrir mikil reynsla af
virkum og hagnýtum fjarlækningakerfum,
bæði hvað snertir almenn ráðgjafasamskipti og
einnig á sérhæfðari sviðum, svo sem augn-
lækningum og kögunarrannsóknum (8,10).
Á níunda áratugnum færist framtak og virkni
í fjarlækningum nær okkur með miklu og
sérlega vel skipulögðu átaki Norðmanna. Þá