Læknablaðið : fylgirit - 01.10.1979, Blaðsíða 39

37
aldurs eða á kynþroskaaldri. Hræðsla og
ótti eru eðlilegar mannlegar tilfinningar,
sem öll börn bera en fælni (fobia) einkenn-
ist vanalega af mjög mikilli hræðslutil-
finningu, sem stendur í tengslum við hluti
_ eða aðstæður, sem viðkomandi barn hefur
skynjað óraunverulega eða yfirnáttúrulega.
Börn bregðast oft við á svipaðan máta og
foreldrar þeirra og aðrir fullorðnir, sem
þeir umgangast. Óttinn getur stafað af ör-
yggisleysi eða af óöruggum persónutengsl-
um við foreldra. Börn sýna ótta og kvíða-
einkenni á mismunandi máta, t.d. sum sýna
þau þannig, að þau vilja ekki yfirgefa
foreldra sína, þegar þörf er á. Ef slík börn
mæta ekki skilningi og meðaumkun for-
eldra við erfiðar aðstæður, getur ótti þeirra
flust yfir á einhverja hluti, t.d. rafmagns-
knúna hluti eða skóla. Oftast er það for-
eldramissirinn eða <foreldraaðskilnaðurinn
sem barninu er erfiðastur.
Fælniseinkenni eru oft samfara öðrum
tilfinningalegum vandamálum. Hjá 10 ára
börnum eru fælniseinkenni við sérstökum
kringumstæðum t.d. dauðahræðsla, algeng-
ari en á öðrum aldursárum.
Meðferð á einstökum fælniseinkennum
eins og t.d. dýrafælni er heppilegust í
formi atferlismeðferðar (behavior therapi)
samfara foreldraráðgjöf eða sállækningu
(psychotherapia). f alvarlegri tilfellum má
reyna lyf t.d. Phenothiazin í smáum
skömmtum. í sambandi við sállækningu
er þýðingarmikið að skilja kvíðaorsakir
hjá barninu og það, sem veldur barninu
vonbrigðum, jafnframt því að fá nákvæm-
ar upplýsingar um kringumstæður allar
við upphaf fælniseinkenna. Rætt er bein-
um orðum um fælnina við barnið (kon-
frontation) og foreldrum er ráðlagt, hvern-
ig þeir eigi að breeðast við, þegar fælnis-
einkenni koma fram hjá barninu. Börn
yngri en 10 ára fá vanalega fælniseinkenni,
sem standa stutt og geta horfið af sjálfu
sér.
Kvíðaeinkenni barna geta verið marg-
vísleg. Börn tjá oft kvíðann með líkamleg-
um einkennum eins og magaverk, óeleði,
höfuðverk, uppköstum, tíðum þvaglátum
og niðurgangi. Öll bessi einkenni eru frá
ósiálfráða taugakerfinu og eru algeng hjá
börnum og fullorðnum. Orsök kvíðaein-
kenna er álitin margvísleg en nefna má
skort á nærgætni foreldra, erfiðar heimil-
isaðstæður, sambúðarerfiðleikar _eða_sam-
búðarslit foreldra, skólaerfiðleika og lang-
varandi líkamlega sjúkdóma.
Sefasýki (hysteria) á sér stað hjá eldri
börnum og unglingum og getur lýst sér
með lömunareinkennum, óeðlilegu göngu-
lagi, heyrnarleysi, blindu eða krampa-
kenndum einkennum.
Sefasýkishughvarf (hysteric conversions
reaction) er það kallað, þegar kviðaein-
kennum og undirliggjandi sálarflækjum er
breytt í líkamleg einkenni. Þetta er fremur
sjaldgæfur sjúkdómur, tíðni álitin 1—2%
og allt að helmingur tilfella, sem fá þessa
sjúkdómsgreiningu áitin hafa vefrænan
sjúkdóm. Það er því oft aðeins framvinda
sjúkdómsins, sem stuðlar að réttri sjúk-
dómsgreiningu. Sefasýkishughvarf er jafn
algengt hjá stúlkum og drengjum fyrir
kynþroskaaldur en mun algengari hjá
stúlkum eftir kynþroskaaldur.
Meðferð á kvíða og sefasýki er margvís-
leg, en oftast er beitt sállækninpu (psy-
chotherapia), atferlislækningu eða fjöl-
skyldumeðferð. Skilja þarf nákvæmlega
sálfræðilegar orsakir, sem að baki vanda-
mála liggja. Oftast þarf að auðvelda sam-
ræður milli barns og foreldra og systkina
og stuðla að aukinni tilfinninga- og skoð-
anatjáningu barnsins. Læknir skyldi tiá
sínar skoðanir og skilning á vandamálum
barnsins í návist barnsins og útskvra á-
stæðuna fyrir því, að barnið er að koma
til læknis og hvert sé markmið með við-
tölum. Bati kemur ýmist fliótt eða á lengri
tíma. Meðferð ber að hætta, þegar koistir
þess að hætta eru taldir meiri en áfram-
haldandi meðferðar. Með atferlislækningu
er hægt að kenna barninu að slanna af og
forðast kvíða við ákveðnar aðstæður. f al-
varlegri tilfellum má nota lyf í stvttri tíma
í smáum skömmtum eins og Phenothiazin
eða Benzodiazepin.
ÞUNGLYNDI (DEPRESSION)
Bæði börn og fullorðnir finna fyrir geð-
sveiflum og eru ýmist ánægð, glöð, sorg-
bitin, leið eða óhamingjusöm. Stafar þetta
af mismunandi hversdags atburðum og
streituvöldum daglegs lífs. Sumir venjast
þessu og aðlagast en aðrir ekki. Sumir eru
lengur glaðir en aðrir, sem eru aftur leng-