Kjarninn - 03.04.2014, Side 36

02/08 Stjórnmál
Í
sumar verður lýðveldið Ísland 70 ára. Hver er staða
ríkis og þjóðar á þeim tímamótum? Höfum við gengið
til góðs, götuna fram eftir veg? Hafa þær vonir ræst
sem landsmenn báru í brjósti á Þingvöllum 1944?
Hvernig verður umhorfs eftir önnur 70 ár? Er víst að
lýðveldið lifi?
í 
Lítum fyrst langt um öxl. 70 árum fyrir lýðveldisstofnun,
sumarið 1874, færði Danakonungur þjóðinni stjórnarskrá.
Það var framfaraskref en brautin var þung og atburðarás
utan landsteinanna skipti áfram sköpum: Sigur þingræðis
í Danmörku, erlent fjármagn sem stuðlaði að iðnbyltingu í
sjávarútvegi og loforð valdamikilla ríkja um
sjálfs ákvörðunarrétt þjóða svo nokkur dæmi
séu nefnd. Og þótt Íslendingar krefðust í
sífellu aukinna réttinda gætti líka íhalds-
semi innanlands. Of margir í valdastétt
bænda sam félagsins vörðu of lengi úrelt
þjóðskipulag. Ótti við breytingar hamlaði
nýsköpun og framförum. Þeim tregu var þó vorkunn, öldum
saman hafði óbreyttur landbúnaður haldið lífi í fólki og erfitt
var að sjá framtíðarþróun fyrir.
Auk þess var fullt sjálfstæði ekki sjálfsagt lokatakmark.
Fyrstu áratugina eftir áfangasigurinn 1874 efuðust ýmsir
mætir menn um að þjóðin gæti staðið á eigin fótum. Í
hita kreppuáranna óttuðust sumir í næstu kynslóð mætra
manna hvort íslenska ríkið yrði ekki að reiða sig áfram á
konungssamband við Danmörku því öfgaöfl gætu hrifsað
til sín völdin í vopnlausu landinu. Sömuleiðis mátti litlu
út af bregða hjá þjóð sem reiddi sig alfarið á útflutning
sjávar afurða. Sjálfstæði landsins var líklega mest í raun árin
 Š  ÀHJDUÀD²YDUIXOOYDOGDXWDQDOÀMµ²DVDPWDNDRJ
átti engan stuðning vísan ef í nauðir ræki. Ríkisgjaldþrot
vegna aflabrests og sölutregðu var ekki óhugsandi. Fullveldið
var fallvalt.
Stjórnmál
Guðni Th. Jóhannesson
„Fyrstu áratugina eftir áfanga-
sigurinn 1874 efuðust ýmsir
mætir menn um að þjóðin
gæti staðið á eigin fótum.“