Sagnir - 01.04.1986, Síða 11

Hverjir tóKu þátt í hernaði . . .
aöar úrvalssveitir komu í staðinn fyrir
stóra almúgaheri.
Skyndileg breyting
Þaö var hvorki undarlegt né óvenju-
legt aö úrvalssveitir tækju viö af al-
menningi í hernaði á miðöldum. Þaö
sem var óvenjulegt hér var hversu
snögg umskiptin urðu um 1250. Eftir
þaö voru stórir herir afar sjaldséöir.
Ástæöur þessara snöggu umskipta
eru tvenns konar: hernaöarlegar og
pólitískar. Hinar fyrrnefndu byggjast
aöallega á framförum í vopnabúnaöi
og geta ekki skýrt hversu snögglega
breytingin varð nema aö því leyti aö
fylgdarmannasveitir og stórhernaöur
Sturlungaaldar hafi skyndilega af-
hjúþaö þann mun sem orðinn var á
Hringabrynja, buklari og siálhúfa frá 13.
öld. Þessir gripir eru frá Noregi en senni-
lega hafa íslenskir uígamenn hafi suipað-
an húnað.
vígamönnum og alþýðu. Þetta skýrir
þó ekki af hverju breytingin verður á
tímabilinu 1246-1252 en ekki t. d. um
1240. Hér verður aö leita pólitískra
skýringa.
Segja má aö valdatíma Þóröar
kakala hafi ekki lokið fyrren 1252 þótt
sjálfur færi hann alfarinn héðan 1250.
Frá Haugsnesbardaga 1246 haföi þá
ríkt nokkuð góöur friöur á íslandi.
Meöan veldi Þóröar var hvað mest,
réö hann meö einum eöa öðrum hætti
öllu landinu. Stórir hlutar landsins
voru undir beinni stjórn hans en aðrir
lutu vinum hans og bandamönnum.
Af andstæöingum Þórðar voru aðeins
forustulausir Árnesingar eftir en þá
kúgaði hann til hlýðni.15
Öruggt má telja að friöurinn á
þessu tímabili hafi staöiö í beinu
sambandi við ofurvald Þóröar. And-
stæðingar hans voru heillum horfnir
eöa erlendis og enginn þorði aö rísa
gegn honum. Þetta þýddi í raun aö
hið óvirka stjórnkerfi þjóðveldisins var
orðið merkingarlítið formsatriöi en
nýtt og mun öflugra vald komið í staö-
inn - vald sem var þess umkomið aö
tryggja frið og öryggi í þessu
stríöshrjáöa landi.
Þessu friðartímabili lauk meö út-
komu konungsmanna (Gissurar Þor-
valdssonar, Þorgils skaröa o. fl.) áriö
1252. Ófriðurinn hófst aö nýju og kom
þá fljótlega í Ijós sú breyting á hern-
aði sem hér hefur verið rætt um.
Áhugi almennings og stórbænda á
því aö heyja stríð haföi stórlega
minnkaö.
í Þorgils sögu skaröa er sagt all-
rækilega frá aðdraganda Þverárbar-
daga 1255. Þar böröust Eyjólfur ofsi
SAGNIR 9