Sagnir


Sagnir - 01.04.1986, Side 13

Sagnir - 01.04.1986, Side 13
Hverjir tóku þátt í hernaði . . . og Hrafn Oddsson við Þorgils skarða og bandamenn hans. Kemur skýrt fram í Þorgils sögu að báðir stríðsað- ilar áttu í mesta basli með að safna liði. Auk fylgdarmanna hefur lið beggja sennilega mest verið skipað lausingjalýð. Sumir mættu vopnlaus- ir16 en fengu þá e. t. v. vopn sem kúg- uð voru af bændum.17 Bændur sjálfir, a. m. k. hinir stærri, vildu engan þátt taka í þessum hernaði og er þess sérstaklega getið að......stórbændr allir í Eyjafirði settust heima.“18 í fljótu bragði mætti ætla að ástæð- an fyrir þessu tómlæti bænda væri stríðsþreyta enda hafði ófriðurinn þá staðið áratugum saman. Sú skýring er þó helst til einföld. Það kemur nokkuð spánskt fyrir sjónir ef stríðs- þreyta gerði allt í einu vart við sig eftir 1252 um leið og sex ára friðartíma lauk. Fyrir 1246 hafði hinsvegar borið lítið á stríðsþreytu enda þótt hernað- urinn þá væri langtum umfangsmeiri. Nær væri að tala um pólitíska þreytu eöa óánægju en stríðsþreytu. Ástæður þeirrar óánægju geta verið margvíslegar. Þar er fyrst til að taka að eftir 1252 varð valdabaráttan oft mjög ruglingsleg. Fyrir 1246 höfðu aðalátökin verið milli Sturlunga ann- ars vegar og bandalags Ásbirninga í Skagafirði og Haukdæla í Árnesþingi hins vegar, en á síðari hluta Sturl- ungaaldar verður slík tvískipting æ marklausari. Hugsanlega hefur bændum þótt erfitt að gera upp á milli höfðingja við slíkar aðstæður, eink- um og sér í lagi þegar þeir voru úr fjarlægum landshlutum og lítt kunnir í Tilvísanir Allar tilvísanir eru í Sturlunga sögu I- II. Jón Jóhannesson, Magnús Finn- bogason og Kristján Eldjárn sáu um útgáfuna. Rv. 1946. 1 I 423. 2 I 423. 3 II 75. 4 I 509. 5 I 526. 6 I 532. héraðinu en höfðingjar voru mikið á flakki á þessum árum. E. t. v. hefur þótt affarasælast að hætta með öllu afskiptum af valdabrölti höfðingjanna. Hér kemur þó fleira til. Sjálfsagt er að gera ráð fyrir að ein helsta réttlæt- ing höfðingjaveldisins hafi verið að það gat haldið uppi friði og öryggi inn- an hvers héraðs. Það var þó til lítils ef í staðinn kom ófriður milli héraða þar sem menn máttu búast við að vera kallaðir í hernað hvenær sem var eða verða fyrir barðinu á óvinaher. E. t. v. má greina vonbrigði bænda með höfðingjavaldið þegar forustumaður Eyfirðinga segir árið 1255 að best sé að hafa engan höfðingja.19 Greinilegt er að betri bændur gerð- ust almennt friðsamari þegar líða tók á Sturlungaöld. Það hefur sennilega verið mjög afdrifaríkt fyrir þátttöku al- mennings í hernaði því þegar höfð- ingjar réðu stórum ríkjum eða voru nýir í héraði hefur afstaða almenn- ings líklega mótast mjög af afstöðu stórbænda. Óánægja bænda kom þó ekki upp fyrr en valdaskeiði Þórðar kakala lauk. Má geta þess til að á friðartím- anum 1246-1252 hafi bændur talið að ófriðnum væri lokið og eftir að sam- eining landsins undir Þórði kakala fór út um þúfur hafi menn ekki getaö séð neina knýjanai ástæðu til að hefja hann á ný. Bændur hafi í vonbrigðum sínum snúið baki við því höfðingja- veldi sem var ábyrgt fyrir endurnýjun ófriðarins. Freistandi er að telja að sterkara yfirvald og þar með meira öryggi á 7 I 40. 8 1151. 9 II 34. 10 II 69-70. 11 sjá t. d. II 95. 12 II 16. 13 II 17. 14 II 15. 15 II 85. 16 II 181. 17 II 181, sjáog II 180. tímum Þórðar og síðar undir kon- ungsstjórn hafi haft í för með sér aö almenningur missti áhuga á her- mennsku og hafi ætlast til verndar yfirvaldanna. Þannig hafi komið upp nýr hugsunarháttur hjá almenningi. Ekki var lengur sjálfsagt að veita höfðingjum lið í ófriði og þeir því orðið að treysta í ríkari mæli á úrvalslið sitt en áður. Kannski má greina enduróm slíkra viðhorfa í Þorgils sögu skarða þar sem segir frá liðsöfnun Þorgils árið 1255: „Stefndu þeir þá saman mönnum ok fengu fáa. . . . En hvar sem þeir kómu á bæi, þá var þetta mælt, hver herkerling er mæla kunni, at guð skyldi bregða ójafnaði þeira Hrafns ok Eyjólfs."20 Niðurstöður Á 13. öld varð breyting á eðli hernað- ar á íslandi. Herir minnkuðu vegna þess að mjög dró úr þátttöku almenn- ings en í staðinn komu sérstakar sveitir vel vopnaðra og þjálfaðra vígamanna. Ástæðan er einkum sú að framfarir í vopnabúnaði og tilkoma fylgdar- mannasveita gerðu almenningsher- inn smám saman úreltan og er þetta hliðstæð þróun og átti sér stað víða annars staðar í Evrópu á miðöldum. Hér á landi urðu vonþrigði þænda með höfðingjaveldið og endurnýjun ófriðarins eftir 1252 til að hraða mjög þessari breytingu svo að segja má að hún hafi gengið yfir á nokkrum árum um miðja 13. öld. □ 18 II 179. 19 II 192. 20 II 181. Enn fremur er stuðst við Philippe Contamine: War in the Middle Ages, (Oxford 1984), og margt fleira. Greinin er að mestu byggð á B.A.- ritgerð minni: Hernaður á Sturlunga- öld. SAGMIR 11
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108

x

Sagnir

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.