Sagnir

Ataaseq assigiiaat ilaat

Sagnir - 01.04.1986, Qupperneq 13

Sagnir - 01.04.1986, Qupperneq 13
Hverjir tóku þátt í hernaði . . . og Hrafn Oddsson við Þorgils skarða og bandamenn hans. Kemur skýrt fram í Þorgils sögu að báðir stríðsað- ilar áttu í mesta basli með að safna liði. Auk fylgdarmanna hefur lið beggja sennilega mest verið skipað lausingjalýð. Sumir mættu vopnlaus- ir16 en fengu þá e. t. v. vopn sem kúg- uð voru af bændum.17 Bændur sjálfir, a. m. k. hinir stærri, vildu engan þátt taka í þessum hernaði og er þess sérstaklega getið að......stórbændr allir í Eyjafirði settust heima.“18 í fljótu bragði mætti ætla að ástæð- an fyrir þessu tómlæti bænda væri stríðsþreyta enda hafði ófriðurinn þá staðið áratugum saman. Sú skýring er þó helst til einföld. Það kemur nokkuð spánskt fyrir sjónir ef stríðs- þreyta gerði allt í einu vart við sig eftir 1252 um leið og sex ára friðartíma lauk. Fyrir 1246 hafði hinsvegar borið lítið á stríðsþreytu enda þótt hernað- urinn þá væri langtum umfangsmeiri. Nær væri að tala um pólitíska þreytu eöa óánægju en stríðsþreytu. Ástæður þeirrar óánægju geta verið margvíslegar. Þar er fyrst til að taka að eftir 1252 varð valdabaráttan oft mjög ruglingsleg. Fyrir 1246 höfðu aðalátökin verið milli Sturlunga ann- ars vegar og bandalags Ásbirninga í Skagafirði og Haukdæla í Árnesþingi hins vegar, en á síðari hluta Sturl- ungaaldar verður slík tvískipting æ marklausari. Hugsanlega hefur bændum þótt erfitt að gera upp á milli höfðingja við slíkar aðstæður, eink- um og sér í lagi þegar þeir voru úr fjarlægum landshlutum og lítt kunnir í Tilvísanir Allar tilvísanir eru í Sturlunga sögu I- II. Jón Jóhannesson, Magnús Finn- bogason og Kristján Eldjárn sáu um útgáfuna. Rv. 1946. 1 I 423. 2 I 423. 3 II 75. 4 I 509. 5 I 526. 6 I 532. héraðinu en höfðingjar voru mikið á flakki á þessum árum. E. t. v. hefur þótt affarasælast að hætta með öllu afskiptum af valdabrölti höfðingjanna. Hér kemur þó fleira til. Sjálfsagt er að gera ráð fyrir að ein helsta réttlæt- ing höfðingjaveldisins hafi verið að það gat haldið uppi friði og öryggi inn- an hvers héraðs. Það var þó til lítils ef í staðinn kom ófriður milli héraða þar sem menn máttu búast við að vera kallaðir í hernað hvenær sem var eða verða fyrir barðinu á óvinaher. E. t. v. má greina vonbrigði bænda með höfðingjavaldið þegar forustumaður Eyfirðinga segir árið 1255 að best sé að hafa engan höfðingja.19 Greinilegt er að betri bændur gerð- ust almennt friðsamari þegar líða tók á Sturlungaöld. Það hefur sennilega verið mjög afdrifaríkt fyrir þátttöku al- mennings í hernaði því þegar höfð- ingjar réðu stórum ríkjum eða voru nýir í héraði hefur afstaða almenn- ings líklega mótast mjög af afstöðu stórbænda. Óánægja bænda kom þó ekki upp fyrr en valdaskeiði Þórðar kakala lauk. Má geta þess til að á friðartím- anum 1246-1252 hafi bændur talið að ófriðnum væri lokið og eftir að sam- eining landsins undir Þórði kakala fór út um þúfur hafi menn ekki getaö séð neina knýjanai ástæðu til að hefja hann á ný. Bændur hafi í vonbrigðum sínum snúið baki við því höfðingja- veldi sem var ábyrgt fyrir endurnýjun ófriðarins. Freistandi er að telja að sterkara yfirvald og þar með meira öryggi á 7 I 40. 8 1151. 9 II 34. 10 II 69-70. 11 sjá t. d. II 95. 12 II 16. 13 II 17. 14 II 15. 15 II 85. 16 II 181. 17 II 181, sjáog II 180. tímum Þórðar og síðar undir kon- ungsstjórn hafi haft í för með sér aö almenningur missti áhuga á her- mennsku og hafi ætlast til verndar yfirvaldanna. Þannig hafi komið upp nýr hugsunarháttur hjá almenningi. Ekki var lengur sjálfsagt að veita höfðingjum lið í ófriði og þeir því orðið að treysta í ríkari mæli á úrvalslið sitt en áður. Kannski má greina enduróm slíkra viðhorfa í Þorgils sögu skarða þar sem segir frá liðsöfnun Þorgils árið 1255: „Stefndu þeir þá saman mönnum ok fengu fáa. . . . En hvar sem þeir kómu á bæi, þá var þetta mælt, hver herkerling er mæla kunni, at guð skyldi bregða ójafnaði þeira Hrafns ok Eyjólfs."20 Niðurstöður Á 13. öld varð breyting á eðli hernað- ar á íslandi. Herir minnkuðu vegna þess að mjög dró úr þátttöku almenn- ings en í staðinn komu sérstakar sveitir vel vopnaðra og þjálfaðra vígamanna. Ástæðan er einkum sú að framfarir í vopnabúnaði og tilkoma fylgdar- mannasveita gerðu almenningsher- inn smám saman úreltan og er þetta hliðstæð þróun og átti sér stað víða annars staðar í Evrópu á miðöldum. Hér á landi urðu vonþrigði þænda með höfðingjaveldið og endurnýjun ófriðarins eftir 1252 til að hraða mjög þessari breytingu svo að segja má að hún hafi gengið yfir á nokkrum árum um miðja 13. öld. □ 18 II 179. 19 II 192. 20 II 181. Enn fremur er stuðst við Philippe Contamine: War in the Middle Ages, (Oxford 1984), og margt fleira. Greinin er að mestu byggð á B.A.- ritgerð minni: Hernaður á Sturlunga- öld. SAGMIR 11
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108

x

Sagnir

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.