Sagnir - 01.04.1986, Side 29

Viðhorf til kvenna í Qrágás
Maður á hestbaki. Gifl kona réð ekki nema
lakmarkað Ljfir eignum hjóna. Hún málli
ekki lána hross lil lengri ferðalaga nema fá
legfi hjá bónda sínum.
hvernig fjármálum hjóna var háttað.
Eiginmenn, sem urðu lögráðendur
kvenna við giftingu, höfðu mun rýmri
rétt til að ráðstafa eignum hjóna.
Legorðsmál
í því ættarsamfélagi sem ríkti áfyrstu
öldum byggðar í landinu var mikil-
vægt að ætterni einstaklinga væri
Ijóst. Ströng ákvæði í legorðsmálum
eru líklega tilraun til að viðhalda ætt-
arsamfélaginu og gildir það sama um
nákvæmar reglur varðandi festar,
giftingu og sifjamál.
í þeim lagaákvæðum Grágásar
sem fjalla um legorðsmál er ekki alltaf
gerður skýr greinarmunur á nauðgun
og legorði með konu viljugri. Ákvæðin
eru því ekki alltaf bara til verndar
konum. Hægt var að sækja þær kon-
ur til saka sem samkvæmt eigin vilja
lögðust með karlmanni. Sakaraðili,
sem gat verið eiginmaður ef hún var
gift eða ættingi, mátti krefja hana um
48 aura. Ef hún var félaus, þá gat
hann lagt skuld á hana. Legorðssök
gat ekki fyrnst ef getnaður fylgdi.26
Ef konu var nauðgað var sam-
kvæmt lögunum nokkuð tryggt að sá
er verknaðinn framdi hlyti refsingu.
Sömu viðurlög voru við legorðssök
og vígssök. Refsingin fór eftir því í
hvaða hjúskapar- eða stéttarstöðu
konan var. Hún var ýmist sekt, fjör-
baugsgarður, sem þýddi þriggja ára
útlegð, eða skóggangur sem merkti
að hinn seki var réttdræpur.27 Ef giftri
konu var nauðgað þá var brotið fyrst
og fremst gegn eiginmanni hennar.
Að nauðga ógiftri konu var brot gegn
ætt hennar. Ætla má að slíkur verkn-
aður hafi rýrt gildi hennar á hjóna-
bandsmarkaðnum. Ákvæði Grágásar
í legorðsmálum eru forvitnileg. Hér
verður greint frá þeim helstu:
Ef maður kyssti konu á laun fyrir
öðrum mönnum og að ráði hennar,
þá þurfti hann að greiða þriggja
marka sekt væri hann kærður. Verkn-
að þennan gátu þeir kært sem voru
lögráðendur konunnar, eiginmaður
eða ættingjar. Ef konan hafði verið
kysst gegn vilja sínum, þá gat hún
sótt manninn til saka og refsingin var
þá fjörbaugsgarður. Sama refsing
beið karlmanns sem kyssti gifta
konu, með eða án hennar vilja. Sá
sem lagðist með ambátt gat átt von á
því að þurfa að greiða átta merkur í
sekt. Alvarlegra var að liggja með
leysingjakonu. Refsingin við því var
fjörbaugsgarður. Ef konan ól barn og
því var gefið frelsi, þá var refsingin
skóggangur og einnig ef konan átti
frjálsan son. Ekki varðaði við lög að
liggja með ógiftum göngukonum ef
menn gengust við því, en sækja átti
til faðernis. Ef menn viðurkenndu ekki
legorðið mátti sækja þá til saka. Við
refsingu gátu menn þó losnað ef kon-
an hafði „á þeim hálfum mánuði með
húsum farið er barn var byrjað á“.
Þess í staö urðu menn að hýsa kon-
una þar til barnið var fætt og hún heil
sóttar. Sömu reglur giltu um legorð
með giftum göngukonum sem um
annarra manna konur.28
Af þessum ákvæðum sést að væri
konum nauðgað fór réttur þeirra eftir
því í hvaða þjóðfélagsstétt þær voru.
Refsingin við nauðgunum varð harð-
ari ef konan varð ófrísk, eða ef hún
átti áður frjálsan son eða eiginmann.
SAQNIR 27