Sagnir


Sagnir - 01.04.1986, Side 46

Sagnir - 01.04.1986, Side 46
Dyggðaspegill konum að það sé guði lítt þóknanlegt að þær hafi frumkvæði og séu sjálf- stæðar, og hann skipar þeim að þegja og þjóna. Lúter og hjónabandið Á tímum siðbótar gerðu mótmælend- ur strangari kröfur til menntunar en áður þekktist og þeir kölluðu á aukið aðhald í trúarlegum og siðferðisleg- um efnum. Þessi krafa hélst í hendur við nýtt skipulag þjóðfélagsins; sterkt ríkisvald, sem kirkjan þjónaði, leitað- ist við að koma reglu á líf þegna sinna. Með prenttækninni náði fjöldi bæklinga útbreiðslu, og þeir boðuðu betra líf í þessum heimi og hinum næsta. Drjúgur hluti unglinga á ís- landi las „Catechismum“ Lúters fyrir 1700.4 Mörgum bókum sem boðuðu lúterska lífssýn var snarað úr þýsku yfir á íslensku á 16. og 17. öld.5 Sum- ar þessara bóka bera fögur nöfn, svo sem lörunarrós, Andleg harpa, Hugg- un ekkna, Barnaprédikanir, Vina- spegill, Frómir foreldrar og Spegill ei- lífs lífs, en af öðrum titlum stendur ógn, svo sem Um dómadag, Spegill þess synduga, Iðrunarspegill, Synda- keðjan, Dómsins básúna og Einn lítill sermon um helvíti og kvalir þeirra fordæmdu. Með lúterskunni var það stóra skref stigið að leyfa prestum að njóta kyn- lífs án-þess að hafa samviskubit, en til þess að réttlæta svo stórt frávik frá eldri sið var sett upp skýlaus krafa um aö kynlíf væri einungis stundað innan hjónabands. Hjónabandið var dá- samað með tilvísun til sköpunarsög- unnar, og visað til þess að guð sagði Adam og Evu að vera frjósöm og uppfylla jörðina. Lúter tók nýja af- stöðu til erfðasyndarinnar, sem áður var tengd hinu líkamlega og hinu hverfula. Hann ályktaði undir áhrifum þýskrar dulhyggju, að syndin væri hin eigingjarna hvöt sem fælist í vilja okkar, en kynlífið sem slíkt væri ekki syndugt.6 Guð fann kynlífinu farveg í hjónabandinu, en utan þeirrar helgu stófnunar herjuðu syndin og djöfull- inn. Hið illa og eigingjarna í mann- eskjunni þreifst og dafnaði að áliti Lúters í lauslæti og hórdómi. Lúter fann annan hornstein undir hjónabandið í fjórða boðorði drottins, Heiðra skaltu föður þinn og móður. Hann áleit það vera viðurkenningu guðs á gildi hjónabandsins, sem væri grundvöllur borgaralegrar reglu og félagslegrar velferðar.7 Menn þjón- uðu guði betur innan hjónabands en utan. Lúter lagði ríka áherslu á vald föður yfir eiginkonu og börnum, og vísaði í því sambandi mikið til Gamla Testamentisins. Börn áttu ekki að giftast án samþykkis foreldra sinna. í Dyggðaspegli koma þessar hug- myndir skýrt fram. Tvær dyggðir fá þar miklu ítarlegri umfjöllun en allar hinar. Þær eru skírlífið og hlýðni við foreldra. Erfðasyndin Dyggðaspegill hefst á þvi að minna konur á hversu flekkaðar þær séu af syndum formóður sinnar. Eva var gædd miklum dyggðum við sköpun- ina, en það fór illa fyrir henni „með því hún af innblæstri þess vonda dyggðahatara djöfulsins vildi ei láta sér nægja með það ágæta Ijós sem guð hafði inngefið í sköpuninni í skilningi, hug og hjarta, því er fyrir hennar fall þessi ágæta plantan guðs og náttúrulögmál svo flekkað og for- djarfað, að allar dyggðir í skilningn- um, hjartanu, viljanum eru svo föln- aðar að varla finnst ein eður önnur eftir.“ Skuggi Evu hvíldi þungt á konum, en guð tók til við að endur- fæða konur í skírninni svo að „náttúr- an kann enn í nokkurn máta að segja kvennmönnum hvað sé heiðarlegt." Það sem vantaði upp á náttúrlegt eðli meyja áttu þær að bæta upp með því að hlýða tveimur lærimeisturum. Annar lærimeistarinn er heilög ritning og orð sem „áminna til dyggða og af- letja frá löstum", en þau eru skriftir hinna fornu feðra og raust kennifeðr- anna. Hinn lærimeistarinn er eftir- dæmisem sóma hverri persónu, stétt og aldri. Þau eftirdæmi sem eru „menguð með dyggðum og löstum". Þessi dæmi á að taka úr sögum og af þeim fáu dyggðugu sem nú lifa, því að þótt guðsótti og góð siðsemi hafi nærri því rýmt jörðina finnast þar nokkrir karlar og konur sem „forða sér frá opinberum löstum og skömm- um sem kristnum særnir." Meyjarnar eiga ekki að skammast sín fyrir að læra af þeim sem eru af lægri stigum en þær og fátækari eða verr að sér í öðrum greinum. Helst ættu allar mæður að vera dætrum sínum hús- spegill og gefa af sér gott fordæmi. Trúariðkan Fjórar trúarlegar dyggðir Dyggða- spegils felast í því að lesa guðs orð og skilja það. Þessar dyggðir eru lyst og elska til guðs, guðs orða kynning, bænrækni og játning trúarinnar. Lúter lagði áherslu á að hver einstaklingur læsi guðs orð og íhugaði það. Sterk- asta dæmið sem Martínus tekur um að kona hafi íhugað guðs orð er dæmið um Maríu mey. Hún elskaði guðs orð og hugleiddi þau, því að þegar Gabríel tilkynnti henni þá ótrú- legu staðreynd að hún væri þunguð af heilögum anda spurði hún: „Hvern- ig má það vera?“ Þegar hægt er að visa til Maríu meyjar gerir Martínus það, en auk þess eru tínd til dæmi úr Biblíunni og grískum og rómverskum sögnum. Spegillinn telur tvær trúarlegar dyggðir sem kenna jómfrúm að virða almættið. Það eru dyggðirnar guðs- ótti og þakklæti. Meyjarnar eiga að óttast guð eins og barn sem óttast föður sinn. Þær eiga að hugsa um reiði guðs gagnvart syndinni og skelf- ast í sínu hjarta. Þær eiga að gjöra sig guði undirorpnar og hegða sér eft- ir hans vilja. Hér er vísað til þess hversu hlýðin guðsmóðir var, og sagt er að hennar fordæmi hafi jafn mikið gildi og öll meyja eftirdæmi saman- lögð. María gaf sig undir lögmál Mós- es af öllu hjarta. Hún hélt sig heima í sex vikur eftir barnsburðinn, fór með Jesúm í musterið og lét umskera hann. Þakklæti felst í því að mann- eskjan meðkenni með hjarta og munni að hið góða öðlist hún í öngv- an máta af sjálfri sér eða af nokkurri tilviljun, heldur aðeins af guði. Jóm- frúr eiga að vera þakknæmar við guð og foreldra. Vinnusiðferði og mannasiðir Þær fimm dyggðir sem ég hef kosið að setja í þennan flokk gefa skýra og 44 SAGNIR
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108

x

Sagnir

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.