Sagnir


Sagnir - 01.04.1986, Page 46

Sagnir - 01.04.1986, Page 46
Dyggðaspegill konum að það sé guði lítt þóknanlegt að þær hafi frumkvæði og séu sjálf- stæðar, og hann skipar þeim að þegja og þjóna. Lúter og hjónabandið Á tímum siðbótar gerðu mótmælend- ur strangari kröfur til menntunar en áður þekktist og þeir kölluðu á aukið aðhald í trúarlegum og siðferðisleg- um efnum. Þessi krafa hélst í hendur við nýtt skipulag þjóðfélagsins; sterkt ríkisvald, sem kirkjan þjónaði, leitað- ist við að koma reglu á líf þegna sinna. Með prenttækninni náði fjöldi bæklinga útbreiðslu, og þeir boðuðu betra líf í þessum heimi og hinum næsta. Drjúgur hluti unglinga á ís- landi las „Catechismum“ Lúters fyrir 1700.4 Mörgum bókum sem boðuðu lúterska lífssýn var snarað úr þýsku yfir á íslensku á 16. og 17. öld.5 Sum- ar þessara bóka bera fögur nöfn, svo sem lörunarrós, Andleg harpa, Hugg- un ekkna, Barnaprédikanir, Vina- spegill, Frómir foreldrar og Spegill ei- lífs lífs, en af öðrum titlum stendur ógn, svo sem Um dómadag, Spegill þess synduga, Iðrunarspegill, Synda- keðjan, Dómsins básúna og Einn lítill sermon um helvíti og kvalir þeirra fordæmdu. Með lúterskunni var það stóra skref stigið að leyfa prestum að njóta kyn- lífs án-þess að hafa samviskubit, en til þess að réttlæta svo stórt frávik frá eldri sið var sett upp skýlaus krafa um aö kynlíf væri einungis stundað innan hjónabands. Hjónabandið var dá- samað með tilvísun til sköpunarsög- unnar, og visað til þess að guð sagði Adam og Evu að vera frjósöm og uppfylla jörðina. Lúter tók nýja af- stöðu til erfðasyndarinnar, sem áður var tengd hinu líkamlega og hinu hverfula. Hann ályktaði undir áhrifum þýskrar dulhyggju, að syndin væri hin eigingjarna hvöt sem fælist í vilja okkar, en kynlífið sem slíkt væri ekki syndugt.6 Guð fann kynlífinu farveg í hjónabandinu, en utan þeirrar helgu stófnunar herjuðu syndin og djöfull- inn. Hið illa og eigingjarna í mann- eskjunni þreifst og dafnaði að áliti Lúters í lauslæti og hórdómi. Lúter fann annan hornstein undir hjónabandið í fjórða boðorði drottins, Heiðra skaltu föður þinn og móður. Hann áleit það vera viðurkenningu guðs á gildi hjónabandsins, sem væri grundvöllur borgaralegrar reglu og félagslegrar velferðar.7 Menn þjón- uðu guði betur innan hjónabands en utan. Lúter lagði ríka áherslu á vald föður yfir eiginkonu og börnum, og vísaði í því sambandi mikið til Gamla Testamentisins. Börn áttu ekki að giftast án samþykkis foreldra sinna. í Dyggðaspegli koma þessar hug- myndir skýrt fram. Tvær dyggðir fá þar miklu ítarlegri umfjöllun en allar hinar. Þær eru skírlífið og hlýðni við foreldra. Erfðasyndin Dyggðaspegill hefst á þvi að minna konur á hversu flekkaðar þær séu af syndum formóður sinnar. Eva var gædd miklum dyggðum við sköpun- ina, en það fór illa fyrir henni „með því hún af innblæstri þess vonda dyggðahatara djöfulsins vildi ei láta sér nægja með það ágæta Ijós sem guð hafði inngefið í sköpuninni í skilningi, hug og hjarta, því er fyrir hennar fall þessi ágæta plantan guðs og náttúrulögmál svo flekkað og for- djarfað, að allar dyggðir í skilningn- um, hjartanu, viljanum eru svo föln- aðar að varla finnst ein eður önnur eftir.“ Skuggi Evu hvíldi þungt á konum, en guð tók til við að endur- fæða konur í skírninni svo að „náttúr- an kann enn í nokkurn máta að segja kvennmönnum hvað sé heiðarlegt." Það sem vantaði upp á náttúrlegt eðli meyja áttu þær að bæta upp með því að hlýða tveimur lærimeisturum. Annar lærimeistarinn er heilög ritning og orð sem „áminna til dyggða og af- letja frá löstum", en þau eru skriftir hinna fornu feðra og raust kennifeðr- anna. Hinn lærimeistarinn er eftir- dæmisem sóma hverri persónu, stétt og aldri. Þau eftirdæmi sem eru „menguð með dyggðum og löstum". Þessi dæmi á að taka úr sögum og af þeim fáu dyggðugu sem nú lifa, því að þótt guðsótti og góð siðsemi hafi nærri því rýmt jörðina finnast þar nokkrir karlar og konur sem „forða sér frá opinberum löstum og skömm- um sem kristnum særnir." Meyjarnar eiga ekki að skammast sín fyrir að læra af þeim sem eru af lægri stigum en þær og fátækari eða verr að sér í öðrum greinum. Helst ættu allar mæður að vera dætrum sínum hús- spegill og gefa af sér gott fordæmi. Trúariðkan Fjórar trúarlegar dyggðir Dyggða- spegils felast í því að lesa guðs orð og skilja það. Þessar dyggðir eru lyst og elska til guðs, guðs orða kynning, bænrækni og játning trúarinnar. Lúter lagði áherslu á að hver einstaklingur læsi guðs orð og íhugaði það. Sterk- asta dæmið sem Martínus tekur um að kona hafi íhugað guðs orð er dæmið um Maríu mey. Hún elskaði guðs orð og hugleiddi þau, því að þegar Gabríel tilkynnti henni þá ótrú- legu staðreynd að hún væri þunguð af heilögum anda spurði hún: „Hvern- ig má það vera?“ Þegar hægt er að visa til Maríu meyjar gerir Martínus það, en auk þess eru tínd til dæmi úr Biblíunni og grískum og rómverskum sögnum. Spegillinn telur tvær trúarlegar dyggðir sem kenna jómfrúm að virða almættið. Það eru dyggðirnar guðs- ótti og þakklæti. Meyjarnar eiga að óttast guð eins og barn sem óttast föður sinn. Þær eiga að hugsa um reiði guðs gagnvart syndinni og skelf- ast í sínu hjarta. Þær eiga að gjöra sig guði undirorpnar og hegða sér eft- ir hans vilja. Hér er vísað til þess hversu hlýðin guðsmóðir var, og sagt er að hennar fordæmi hafi jafn mikið gildi og öll meyja eftirdæmi saman- lögð. María gaf sig undir lögmál Mós- es af öllu hjarta. Hún hélt sig heima í sex vikur eftir barnsburðinn, fór með Jesúm í musterið og lét umskera hann. Þakklæti felst í því að mann- eskjan meðkenni með hjarta og munni að hið góða öðlist hún í öngv- an máta af sjálfri sér eða af nokkurri tilviljun, heldur aðeins af guði. Jóm- frúr eiga að vera þakknæmar við guð og foreldra. Vinnusiðferði og mannasiðir Þær fimm dyggðir sem ég hef kosið að setja í þennan flokk gefa skýra og 44 SAGNIR
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108

x

Sagnir

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.