Sagnir - 01.04.1986, Síða 46

Dyggðaspegill
konum að það sé guði lítt þóknanlegt
að þær hafi frumkvæði og séu sjálf-
stæðar, og hann skipar þeim að
þegja og þjóna.
Lúter og hjónabandið
Á tímum siðbótar gerðu mótmælend-
ur strangari kröfur til menntunar en
áður þekktist og þeir kölluðu á aukið
aðhald í trúarlegum og siðferðisleg-
um efnum. Þessi krafa hélst í hendur
við nýtt skipulag þjóðfélagsins; sterkt
ríkisvald, sem kirkjan þjónaði, leitað-
ist við að koma reglu á líf þegna
sinna. Með prenttækninni náði fjöldi
bæklinga útbreiðslu, og þeir boðuðu
betra líf í þessum heimi og hinum
næsta. Drjúgur hluti unglinga á ís-
landi las „Catechismum“ Lúters fyrir
1700.4 Mörgum bókum sem boðuðu
lúterska lífssýn var snarað úr þýsku
yfir á íslensku á 16. og 17. öld.5 Sum-
ar þessara bóka bera fögur nöfn, svo
sem lörunarrós, Andleg harpa, Hugg-
un ekkna, Barnaprédikanir, Vina-
spegill, Frómir foreldrar og Spegill ei-
lífs lífs, en af öðrum titlum stendur
ógn, svo sem Um dómadag, Spegill
þess synduga, Iðrunarspegill, Synda-
keðjan, Dómsins básúna og Einn lítill
sermon um helvíti og kvalir þeirra
fordæmdu.
Með lúterskunni var það stóra skref
stigið að leyfa prestum að njóta kyn-
lífs án-þess að hafa samviskubit, en
til þess að réttlæta svo stórt frávik frá
eldri sið var sett upp skýlaus krafa um
aö kynlíf væri einungis stundað innan
hjónabands. Hjónabandið var dá-
samað með tilvísun til sköpunarsög-
unnar, og visað til þess að guð sagði
Adam og Evu að vera frjósöm og
uppfylla jörðina. Lúter tók nýja af-
stöðu til erfðasyndarinnar, sem áður
var tengd hinu líkamlega og hinu
hverfula. Hann ályktaði undir áhrifum
þýskrar dulhyggju, að syndin væri hin
eigingjarna hvöt sem fælist í vilja
okkar, en kynlífið sem slíkt væri ekki
syndugt.6 Guð fann kynlífinu farveg í
hjónabandinu, en utan þeirrar helgu
stófnunar herjuðu syndin og djöfull-
inn. Hið illa og eigingjarna í mann-
eskjunni þreifst og dafnaði að áliti
Lúters í lauslæti og hórdómi.
Lúter fann annan hornstein undir
hjónabandið í fjórða boðorði drottins,
Heiðra skaltu föður þinn og móður.
Hann áleit það vera viðurkenningu
guðs á gildi hjónabandsins, sem væri
grundvöllur borgaralegrar reglu og
félagslegrar velferðar.7 Menn þjón-
uðu guði betur innan hjónabands en
utan. Lúter lagði ríka áherslu á vald
föður yfir eiginkonu og börnum, og
vísaði í því sambandi mikið til Gamla
Testamentisins. Börn áttu ekki að
giftast án samþykkis foreldra sinna.
í Dyggðaspegli koma þessar hug-
myndir skýrt fram. Tvær dyggðir fá
þar miklu ítarlegri umfjöllun en allar
hinar. Þær eru skírlífið og hlýðni við
foreldra.
Erfðasyndin
Dyggðaspegill hefst á þvi að minna
konur á hversu flekkaðar þær séu af
syndum formóður sinnar. Eva var
gædd miklum dyggðum við sköpun-
ina, en það fór illa fyrir henni „með
því hún af innblæstri þess vonda
dyggðahatara djöfulsins vildi ei láta
sér nægja með það ágæta Ijós sem
guð hafði inngefið í sköpuninni í
skilningi, hug og hjarta, því er fyrir
hennar fall þessi ágæta plantan guðs
og náttúrulögmál svo flekkað og for-
djarfað, að allar dyggðir í skilningn-
um, hjartanu, viljanum eru svo föln-
aðar að varla finnst ein eður önnur
eftir.“ Skuggi Evu hvíldi þungt á
konum, en guð tók til við að endur-
fæða konur í skírninni svo að „náttúr-
an kann enn í nokkurn máta að segja
kvennmönnum hvað sé heiðarlegt."
Það sem vantaði upp á náttúrlegt eðli
meyja áttu þær að bæta upp með því
að hlýða tveimur lærimeisturum.
Annar lærimeistarinn er heilög ritning
og orð sem „áminna til dyggða og af-
letja frá löstum", en þau eru skriftir
hinna fornu feðra og raust kennifeðr-
anna. Hinn lærimeistarinn er eftir-
dæmisem sóma hverri persónu, stétt
og aldri. Þau eftirdæmi sem eru
„menguð með dyggðum og löstum".
Þessi dæmi á að taka úr sögum og af
þeim fáu dyggðugu sem nú lifa, því
að þótt guðsótti og góð siðsemi hafi
nærri því rýmt jörðina finnast þar
nokkrir karlar og konur sem „forða
sér frá opinberum löstum og skömm-
um sem kristnum særnir." Meyjarnar
eiga ekki að skammast sín fyrir að
læra af þeim sem eru af lægri stigum
en þær og fátækari eða verr að sér í
öðrum greinum. Helst ættu allar
mæður að vera dætrum sínum hús-
spegill og gefa af sér gott fordæmi.
Trúariðkan
Fjórar trúarlegar dyggðir Dyggða-
spegils felast í því að lesa guðs orð
og skilja það. Þessar dyggðir eru lyst
og elska til guðs, guðs orða kynning,
bænrækni og játning trúarinnar. Lúter
lagði áherslu á að hver einstaklingur
læsi guðs orð og íhugaði það. Sterk-
asta dæmið sem Martínus tekur um
að kona hafi íhugað guðs orð er
dæmið um Maríu mey. Hún elskaði
guðs orð og hugleiddi þau, því að
þegar Gabríel tilkynnti henni þá ótrú-
legu staðreynd að hún væri þunguð
af heilögum anda spurði hún: „Hvern-
ig má það vera?“ Þegar hægt er að
visa til Maríu meyjar gerir Martínus
það, en auk þess eru tínd til dæmi úr
Biblíunni og grískum og rómverskum
sögnum.
Spegillinn telur tvær trúarlegar
dyggðir sem kenna jómfrúm að virða
almættið. Það eru dyggðirnar guðs-
ótti og þakklæti. Meyjarnar eiga að
óttast guð eins og barn sem óttast
föður sinn. Þær eiga að hugsa um
reiði guðs gagnvart syndinni og skelf-
ast í sínu hjarta. Þær eiga að gjöra
sig guði undirorpnar og hegða sér eft-
ir hans vilja. Hér er vísað til þess
hversu hlýðin guðsmóðir var, og sagt
er að hennar fordæmi hafi jafn mikið
gildi og öll meyja eftirdæmi saman-
lögð. María gaf sig undir lögmál Mós-
es af öllu hjarta. Hún hélt sig heima í
sex vikur eftir barnsburðinn, fór með
Jesúm í musterið og lét umskera
hann. Þakklæti felst í því að mann-
eskjan meðkenni með hjarta og
munni að hið góða öðlist hún í öngv-
an máta af sjálfri sér eða af nokkurri
tilviljun, heldur aðeins af guði. Jóm-
frúr eiga að vera þakknæmar við guð
og foreldra.
Vinnusiðferði
og mannasiðir
Þær fimm dyggðir sem ég hef kosið
að setja í þennan flokk gefa skýra og
44 SAGNIR