Sagnir - 01.04.1986, Qupperneq 84

Umsögn um Sagnir
Ólafur l-riðriksson. Hanri uareinn þekklasli
og umdeildasii forgsiumaður Aiþgðu-
flokksins á þriðja og fjórða áralugnum.
Ólafur Friðriksson kemur uið sögu í grein
Ólafs Ásgeirssonar í 6. árgangi Sagna.
yfirlit um deiluna og eftirköst hennar;
hann þekkir heimildirnar sem máli
skipta; og hann seturdeiluna í hárrétt
samhengi með því að benda á ný-
aukin umsvif Sambandsins, deilurnar
um Landsverslun og íslandsbanka,
og samvinnulögin 1921. Greinin er
því fróðleg og að mörgu leyti góðra
gjalda verð. Gallinn er sá helstur að
Helgi setur sig ekki inn í hin einstöku
deiluefni. Hver var raunverulega fjár-
hagur og skuldastaða samvinnu-
hreyfingarinnar 1921, og hvað hafði
valdið skuldasöfnun samvinnu-
manna? Því mætti svara allskýrt án
þess að nota aðrar heimildir en Helgi
vitnar til hvort sem er. Var eitthvað
hæft í þeirri ásökun Björns Kristjáns-
sonar að menn gætu ekki sagt sig úr
kaupfélögunum vegna samábyrgðar
á skuldum þeirra? Þegar Helgi endur-
segir í rúmlega einum dálki heilan
bækling eftir Björn helgar hann þessu
atriði um þriðjung rýmisins og einu
orðréttu tilvitnunina. Hann hefði átt að
láta þess getið að þetta var misskiln-
ingur gamla mannsins. Raunar er
Helgi fyrr í greininni búinn að drepa á
efni þeirrar lagagreinar, sem átti að
tryggja mönnum útgöngurétt úr
skuldugum samvinnufélögum, en
hann rekur lagaákvæðin ekki svo
nákvæmlega að ókunnugur lesandi
sjái sjálfkrafa í gegnum mistúlkun
Björns. Enn losaralegri er lýsing hans
á skattaákvæðum samvinnulaganna;
„Samvinnufélög áttu að greiða fast-
eignaskatta og útsvar af ágóða
vegna viðskipta við utanfélags-
menn“. í þessari endursögn eru tvær
villur. Útsvar mátti leggja á samvinnu-
félögin fyrir viðskipti þeirra við utan-
félagsmenn bæði eftir ágóða og veltu
í þeim viðskiptum. Og meiningin er
ekki að samvinnufélög greiði venju-
lega fasteignaskatta til jafns við aðra,
heldur að þau greiði til sveitar sér-
stakt gjald af fasteignum, „samvinnu-
skattinn", til uppbótar fyrir útsvars-
frelsi félagsmannaviðskiptanna.
Sem sagt; það er erfitt að lýsa
þrætu án þess að kynna sér þrætu-
efnið, jafnvel í tæknilegum smáatrið-
um.
í greininni „Alþýðuleiðtogi óg aftur-
hald“ fer Ólafur Ásgeirsson með póli-
tískri stórsókn á hendur Jóni heitnum
Baldvinssyni fyrir áhuga hans á efl-
ingu landbúnaðarins.
Greinin er um margt skörulega
samin, og hún hefur þann meginkost
að höfundur setur efnið í vítt sam-
hengi sem hann gerir sér ákveðna
heildarmynd af. En dómgjarn er
hann. Við segjum frá fortíðinni, reyn-
um að útskýra hana, en við eigum
helst ekki að rífast við hana. Það gerir
Ólafur langt um of, ýmist beinlínis
eða með ádeilukenndu orðavali (eins
og þegar Jónas frá Hriflu fór að
„hræra í verkalýðsmálum" og fjöl-
margt í þeim dúr).
Fram til 1927 er Jón Baldvinsson
forseti Alþýðusambands íslands,
raunar formaður Alþýðuflokksins um
leið, en flokkurinn er aukaatriði. Aðal-
viðfangsefni Alþýðusambandsins er
að félagsbinda verkalýðsstéttina,
koma á samstöðu um verkalýðsfélög-
in og fá þau viðurkennd sem samn-
ingsaðila. Jafnvel með þessi einföldu
markmið átti hreyfingin langt í land. í
þessu samhengi eigum við að sjá -
og skilja - ótta Jóns Baldvinssonar
við ört aðstreymi sveitafólks í verka-
lýðsstéttina. Auðvitað er það rétt hjá
Ólafi að örari vöxtur þéttbýlis hefði
hraðar „fært þungamiðju stjórnmál-
anna til sjávarsíðunnar", en pólitísk
spákaupmennska á þeim markaði
hefði Jóni Bald. væntanlega þótt
heldur ábyrgöarl ítil.
Hugmyndina um bandalag sveita-
fólks og verkafólks tengir Ólafur mjög
eindregið við Jón Baldvinsson og
Jónas frá Hriflu og bendir réttilega á
pólitísk tengsl þeirra tveggja. Enn
eindregnari hugmyndir um slíkt
bandalag - nefnilega í sameiginleg-
um stjórnmálaflokki - voru samt
komnar fram hjá Ólafi Friðrikssyni
áður en hann kom suður og hóf sam-
starf við Jónas og Jón; kannski voru
þær bara ekki eins langsóttar þá og
okkur kann að virðast núna. (Ég er
eiginlega farinn að boða innlifunar-
kenningu um skilning á liðnum tíma.)
Ofan á dómgirnina er Ólafur glanni
í ályktunum. „Þau dæmi sem tekin
hafa verið af málflutningi Jóns,“ segir
hann að sýni „Ijóslega hversu íhalds-
samur hann var“ í efnahagsmálum.
Dæmið er raunar bara eitt (enda rétti-
lega á þaö bent hve torfundin eru um-
mæli Jóns um eiginleg stefnumál).
Framar í greininni hefur Ólafur þó
sagt, án þess að taka dæmi, að finna
82 SAGMIR