Sagnir - 01.04.1987, Síða 33

ria óetr uit
^SclútHlLUi uar
i'llaifcuiija..
_ Art j
T lilt cr UJiha.t Liiuv.
bAlUI Ajr UÍj O d; A kiu5
‘UL' Uorto tL) (UkTai
tAiku. j.új.tuiu.f |f AlSttuit-Uk
ftt iiu^c lu«ltL Ah|.L ifcí. i (tcoLa
lún Uíxtn Uubum- Adbr HuXJÍ Ij"
tlULL 1)iilntL ií ljlU(o ot. tlj 4JXJ
ÚJI J[U Abi LÓkttfJ^ío (Ufc.*’ HJU.
ito ft. |lLa.lj:í. ftL) ^tlL -i tnJL
I) ‘Ú K t'L.V 11L tluLLft. .LJ Lft. íjo fL.l
jU cxftL yt liuu .ur1 iky.Lft.niu.',''
(tfo-t.L JfLj' ttj aina. Atra 'ut fcft.jp
l’lftjL. «. úl ii tiu to ialir. ju (]Lil!
Ác.c'tv rUilbtL^c |Lyh>r ili. Utu'-*
jlhi |t4 |r»11: xl)tc.ftc, 1u.fnA tiuii-ti
Ul^ 6<lA* d) IxJx oiuLyVbt tuúfc
Í" 4» „
^tyCMtojvti ikulottv $ *LUlA [yl^
ljULi'«.itL.L jift-ú k iift: íyiulib"!, i (f
1)011 AI1.1IL A jwu IL.l|i útn. Ift.j1.5p
Vj;LL lyoiL t’U, ftft.m.L tU'fifytil.lt'
htftLtLL . .
„ iLVt llj
—!l?t)ft- ftt tnft.lt at ia .t) il’ aoalt
tjft tuviuuL ö Jftfttu i5ft ftf lltybsL
Ift ItL.nm fti l)ft)'.ft ft CMín'u ii jip
ItftullS t Jftftki Aubu.t j» t n 114
lí íp Illl .11 5Aílft ííLfttin) ítft.'t
íft í ftt ftubÍMr Lulkvuiír iLii t>
l.Un jiyckt’ftir ÍAjUL^ýlLbl' ttuliLin
Úr gerðabók Saka. Upphaf að lögum
félagsins.
gátur, dæmisögur og ýmis spak-
mæli, og kenndi því margra grasa.
Þetta var valið með það fyrir augum
að hafa í senn fræðandi og siðbæt-
andi áhrif. Jafnframt átti það að
vera til skemmtunar og varð sú
raunin, Kvöldvökumar voru mjög
vinsælar af almenningi. Hannes var
þeirrar skoðunar að ekki ætti að
pína börn og unglinga til Biblíu-
lestrar, þótt ekki ættu þau að vera
sjálfráð þar um.9 Hann lagði
áherslu á vandað málfar í Kvöldvök-
unum og sagði m.a. í formála:
„Gömul úrelt orð og framandi
túngna ósmekkskeim í orðum og
talsháttum hefi ég haft ásetning
jafnt að forðast .. .”10
Sjá má í formála að Kvöldvökun-
um að Hannes hafði nokkra trú á
íslenskri alþýðu, sérstaklega sam-
anborið við önnur lönd11 og sést þar
skýr munur samanborið við afstöðu
Eggerts gagnvart íslenskri sveita-
alþýðu.
Eggert lagði framan af mikla
áherslu á málfar fornaldar sem fyr-
irmynd að málfari. Bera fyrri ljóð
hans merki þess. Má taka sem dæmi
um þetta ljóðin Mánamál og Mána-
spá, en þau hafa hugsanlega verið
skiljanlegri almenningi í tíð Egg-
erts en nú.
Verðr Ingólfr
endurborinn
ok mærstr Mána faðir
úngir munu rísa
í Reykjavík
ok fræva hin fornu tún.12
Eggert var ómyrkur í máli um
andstæðinga sína varðandi mál-
hreinsun og sagði að þeir „...
gjörast miklir ættlerar og fella rýrð
á sitt eigið land, hatandi málið og
góðar gamlar siðvenjur .. ,”13
Matvæli þegar
þverrafara ...
Hannes hafði áhuga á framförum
almennt. Hann hafði einnig áhuga á
landbúnaði, þó hann einblíndi ekki á
hann á sama hátt og Eggert. Eitt af
bestu ritum Hannesar er Mann-
fækkun af hallærum, sem birtist
árið 1796. Aðaltilgangur ritsins var
að komast að því hvort ísland væri
byggilegt og niðurstaðan var sú að
landið væri „eigi óbyggilegt”,
sterkar vildi Hannes ekki taka til
orða.14 Með ritinu var Hannes langt
á undan sínum samtímamönnum
um fræðileg vinnubrögð. „í því
nýtur sín til fulls óvenjuleg og
fjölbreytt þekking hans á sögu
landsins, högum annarra þjóða,
náttúrufræði og tölvísi.”15 Hannes
notaði upplýsingar um mannfjölda
og breytingar á honum og dró af því
ályktanir. Þannig beitti hann
fyrstur manna hér tölfræðilegum
aðferðum „ .. .til þess að varpa ljósi
á söguþróun á íslandi .. .”.16
Hannes var varfærinn í orðalagi og
ályktunum enda var hann ekki
maður stóryrðanna, heldur „kyrr-
látur og raunsær”17 eins og fræði-
manni bar.
Hann var vísindahyggjumaður,
var trúaður á mátt vísindanna þó að
hann tengdiþau trúnni á guð eins og
svo margir fyrstu upplýsingar-
mennirnir.18 Hannes skipti ekki oft
um skoðun en það gerði Eggert hins
vegar og má þar nefna að hann sneri
baki við hinu fornlega málfari sem
svo mjög gætti hjá honum í fyrstu.
Eggert hikaði ekki að taka sterkt
til orða í ljóðum sínum þar sem hann
kynnti viðreisnarhugmyndir sínar.
Eitt af frægustu ljóðum hans er
Búnaðarbálkur, gríðarlangt kvæði í
þremur hlutum, 160 erindi alls. Egg-
ert var eins og áður segir undir
áhrifum búauðgistefnunnar. Það
var einnig mágur hans, sr. Björn í
Sauðlauksdal, en hann var afkasta-
mikill á sviði jarðræktar og garð-
yrkju. Hann var einna fyrstur til að
rækta kartöflur hér á landi, auk
þess sem hann ræktaði fleiri nytja-
jurtir. Eggert dáðist mjög að þessu
framtaki enda var slíkt ekki mjög
algengt hér á landi.19 íslendingar
voru landbúnaðarþjóð og Eggert
taldi að efling landbúnaðar væri
vænlegasta leiðin til viðreisnar. En
landbúnaðurinn á íslandi var staðn-
aður, hér höfðu litlar framfarir
orðið og ekki verið mikill
áhugi á breytingum né skilningur á
nauðsyn þeirra. Það var því skiljan-
legt að Eggert hefði ekki mikið álit á
hinum íslensku kotbændum og ís-
lensku búskaparlagi, eins og sjá má
í sumum ljóðum hans. Ásakaði hann
bændur fyrir sljóleika og dugleysi
og gaf þeim ýmis ráð til að bæta sig.
Búnaðarbálkur er besta dæmið um
þetta. í fyrsta hlutanum, Eymdar-
óði, er lýsing á samtímanum, séð
með augum Eggerts:
Matvæli þegar þverra fara,
þeir kenna guði sultar stúr;
í góðum árum aldrei spara,
enn síður hafa nægtabúr,
heldur farga til fánýtis,
fyrir óþarfa snap og glys.20
í næsta hluta, Náttúrulyst, er sagt
frá dásemdum náttúrunnar og í
lokahlutanum, Munaðardæla eður
bóndalíf og landselska, er lýst fyrir-
myndar búskaparháttum og hjóna-
bandi. Til gamans má láta fylgja hér
lýsingu á góðri eiginkonu:
Hún er skírlíf í hjarta og sinni,
hjá mér sefur og bærist ei;
heldur liggur í hvílu minni
hæverskliga, sem önnur mey,
erfiðar samt með æru þar;
ávöxtinn guði befalar.21
SAGNIR 31