Nýtt Helgafell - 01.06.1956, Síða 21

ISLANDS ÞÚSUND ÁR
67
hendur framtíðarinnar. Þetta er veraldarauð-
urinn, sem menningarstig jórnaldar lét eftir
sig í arf á fyrri hluta 20. aldar.
Það má vel líta á Þorljótsstaði í Vesturdal
sem táknmynd eða skuggsjá þúsund ára
bændabyggðar á Islandi. Mikil kyrrstaða
hefur ríkt í öllum búnaðarhcrttum þessar tíu
aldir frá landnámsöld fram að vélaöld. Bú-
peningurinn var hinn sami og þó fábreyttari
ef nokkuð var, þegar fram Jiðu stundir, bjarg-
ræðisvegirnir hinir sömu, verkfærakosturinn
nálega óbreyttur allan þennan tíma. And-
legri menningu íslendinga er oftlega við
brugðið, en fróðlegt er þá um leið að veita
því athygli, hve verkmenning hefur jafn-
framt staðið á lágu stigi. Landnámsmenn-
irnir icomu hingað með töluvert fjölbreyttan
verkfærakost, og kynni hafa þeir haft af all-
mikilli tækni, bæði byggingum stórhýsa úr
timbri og steini og þó einkum skipasmíðum.
Þjóðin lifði í landinu í tíu aldir og skrifaði
bækur þúsundum saman, en hún bætti ekki
þumlungi við verklega mermingu sína, þó að
hún hins vegar gleymdi mörgu, sem land-
námsmenn kunnu, svo sem akuryrkju,
svínarækt, járngerð, skipasmíðum, bygging-
ctrlist. Verkmenning íslenzka bóndans allar
þessar aldir var í stórum dráttum verkmenn-
íng jáxnaldar, eins og við þekkjum hana á
Norðurlöndum um 400 fyrir Krists burð. Þá
lærðu þjóðimar að nota járn í verkfæri og
vopn, og á þeim öldum, sem eftir voru for-
söguskeiðsins, spratt fastmátuð verkfæra- og
atvinnumenning upp af möguleikum þessa
frábæra nytjamálms. Þetta er menningarstig
jcirnaldar, og það er það, sem alls staðar
blasir við í upphafi sögu Norðurlanda, á
víkingaöld, og það er það, sem íslenzka
þjóðin fékk í vöggugjöf og bjó við æ síðan
fram að bæja- og vélaöld. fslenzkur dala-
bóndi á 19. öld, hann er járnaldarbónd-
inn uppmálaður, með sporreku og brodd-
staf við fé sitt, pál við torfuskurð, sniðil við
kolagerð. Vel mundu þeir hafa skilið hvor
annan, Þorljótur fornbóndi í kumlinu með
hest sinn og hund og bóndinn, sem gekk
fram á kuml hans um aldamótin með hest
sinn í taumi og rakkann í humátt á eftir.
Sama verkmenning við sömu nórttúruskilvrði
mun hafa sett mark sitt á báða, ef til vill
hafa báðir haft sömu steinana í bæjarveggi
sína. Báðir hafa verið jafngrunlausir um raf-
magnssúgþurrrkun og dráttarvélar, en báðir
hafa verið þaulkunnugir öllum smábrögðum
við að búa upp á hest svo að vel færi eða
hlaða veggi og tyrfa þök eða að finna góða
veltu í mýri. Þetta eru tveir jctrnaldarmenn.
En ungi bóndinn á seinni hluta 20. aldar,
hann er ekki jámaldarmaður, hann er vél-
aldarmaður, og hann mun ekki kunna að
þekkja veltu í mýri og líklega ekki skilja
þetta orð. Með komu vélaldar var lokið þús-
und ára tímabili í sögu íslenzkrar búand-
mennsku. Upp er runnin í einni svipan ný
sveitamenning, menning vélyrkjunnar, og
heldur dóm yfir reytum járnaldar í öllum
byggðum. Gamall verkfærakostur fellur fyrir
þeim dómi, gamalt verklag með honum,
gamlir vinnusiðir sömuleiðis. Árlega fylgjum
við nú til grafar síðustu merkisberum þúsund
ára verkmenningar á Islandi, síðustu mönn-
unum, sem litu bjargræðisvegu lands eins
og landnámsmennimir og unnu með hand-
tökum járnaldar. Og dómurinn nær til jarð-
anna einnig. Sú jörð,. sem getur veitt vélun-
um viðtöku, er einnig bjargvænleg bændum
og búaliði. Hin, sem ekki getur boðið þessi
skilyrði, er í svipinn dæmd úr leik eins og
gömlu verkfærin og hverfur aftur í faðm
þeirrar óbyggðar, sem hún var hrifin frá í
öndverðu. Þorljótsstaðir hafa fengið sinn
dóm. Ekki er fyrirsjáanlegt,. að þar verði
byggt framar. Bóndinn, sem bjó þar, er
gleymdur og verk hans horfin, önnur en
vanrækt tún, hmninn bær og blásið kuml.
KRISTJÁN ELDJÁRN