Dagskrá: tímarit um menningarmál - 01.12.1958, Qupperneq 64

þarna meira en nafnið tómt. Lýsingar Thors
eru í ætt við myndlist. Við sjáum það, sem
hann lýsir, fremur en við heyrum það, sem
fram fer. Þættir hans eru dregnir skörpum
dráttum, sem seint gleymast. Stíll Thr-rs er
myndrænn; eða öllu fremur: maðurinn er
myndvís í lýsingum sínum. Það er einkum í
líkingum, sem þessi myndvísi höfundur kem-
ur glöggt í Ijós. Eg skal taka dæmi af handa-
hófi, bls. 92:
„A þilfarinu var enginn maður nema þessi
mjói þögli taumur fanga sem seytlaði upp úr
myrkri óvissu lestarinnar eins og leki út um
litla sprungu á risavöxnum olíugeynti. Og röð-
in hlykkjaðist eins og ormur e'tir auðu þilfar-
inu ...“
Þessar tvær sterku líkingar gleymast ekki.
Myndin brennist í huga lesandans, ef hann ligg-
ur þá ekki afvelta og nennir ekkert að lesa með
þeirri athygli, sem góðar bækur veiðskulda.
Freistandi væri að rita nokkuð um stíl
Thors. Bæði er stíllist mjög lítt kannað efni
út af fyrir sig í íslenzkum bókmennvum (þó
vantar ekki dæntalausan fjölda slagorða um
l>etta fyrirbæri: „safaríkur, ferskur, mjúkur,
sléttur, loðinn, voðfelldur", og guð má vita
hvað, þessi orð oft notuð, án þess að sýni-
legt sé, að menn hafi glóru um, hvað þeir ætla
sér að segja) og stíll Thors nrjög persónulegur.
I'h' r virðist ekki hafa miklar mætur á ein-
faldleik í stíl. Víða beitir hann aHumbúða-
miklum lýsingum. Orðaforði hans er mikill og
orðmyndanir hans sumar eftirminnilegar og
nýstárlegar fremur en fagrar. Er slíkt þó á-
vallt smekksatriði. Hann er orðglaður og orð-
margur, hugsar sennilega aldrei um símskeyti,
sem borga þurfi undir. I.íkingar notar hann
mikið — myndrænar sem áður segir — marg-
ar hverjar snjallar, en þær auka á langdrægi
stílsins. Einnig notar Thor mjög það, sem í
skólum kallast eignarfallseinkunn. Ovíða eru
þær samsetningar jafnsnjallar líkingum hans.
Dæmi af handahófi: „Þannig horfir ein sjón-
linsa )>essa andartaks og sáir myndfræjum
mannkynsslitranna í plógför þíns verðandi and-
lits ...“ (bls. 118). Aðrar eignarfallssamsetn-
ingar eru þó markvissar og fallegar í líkingum
sínum: „Ung og fögur kona. Og hárið kcm
eins og hrafnsvængur næturinnar yfir hvítt
snævi andlitsins og þess frosnu bláu tjarnir
tvær.“ (bls. 137). Menn taki eftir, hversu
laðandi samhljómi við eignarfallsnotkunina
þessi stíleinkenni höfundar, myndvísin og lík-
62
ingarnar, ná í þcssum setningum. — Hvítt
snævi — frosnar bláar tjarnir. — Hver man
ekki mynd heimskonunnar?
Enn skal minnzt á eitt atriði í stíl Thors,
sem er sömu ættar og notkun hans á eignar-
fálli og líkingum, en það eru endurtekningar.
Víða tekst honum að auka þannig í senn
spennu frásagnarinnar og áhrifamagn, hamra
orð sín í hug lesandands. Sem dæmi um slík-
an frásagnarhátt má nefna lck XI kafla og
upphaf XII kafla í Þau:
„Hann finnur að hann á að bíða þarna á
þessum sama stað og þangað komi hún í
heitu myrkri til hans.
Hún kemur, hugsar hann Komdu, hugsar
hann:
Þú kemur.
XII.
Já, hugsar hún um daginn: ég kem.
Það er komið langt fram á þennan heita
dag þungan og mollulegan, og hún hugsar: já
ég kem.“
Sitthvað fleira sérkennilegt, persónulegt og
nýstárlegt mætti benda á í sambandi við stíl
Thors Vilhjálmssonar á þessari bók, en áður
greind einkenni mega einkum verða ljós al-
mennunt lesanda, og við þau verður látið stað-
ar numið í þessurn stutta pistli.
Ef athuguð eru þessi atriði, má sjá, að þau
falla öll að einum ósi og eru allnrikið fráhvarf
frá þeim einfalda, knappa stíl, sem um skeið
hefur verið töluvert boðaður og dáður. I því
sambandi hafa menn jöfnum höndum vitnað
til fornra sagna sem aukins hraða og einfaldra
lína nútíma mannvirkja. Menn hafa jafnvel
talið það eitt í samræmi við hraðaþróun í
mannheimi að vera stuttcrðir. En þessi stílein-
kenni Thors eru öll nokkur hreyfing í aðra
átt. Ekki skal dæmt, hvort fegurra sé, eða um
það spáð, hvort aörir höfundar muni feta í
fótspor Thors að þessu leyti. En ef einnig er
haft í huga annað einkenni Thors, efasemdin,
hlýtur að vakna spurning: Er skeið hug-
sjónakarla, fagnaðarboðenda og halelújaemj-
enda senn á enda? Hvort hafa menn kyrjað
nægilega um fjallkonuna, skógana og síblessaða
alþýðuna? Er í vændum meiri efi, dýpri íhygli
og fleiri spurningar en ásótt hafa hina ýmsu
fagnaðarboðendur, hvort sem þeir hafa ávarp-
að vormenn íslands eða öreiga allra landa?
En víst mætti það virðast eðlileg þróun
fcrms, að langdregnari stíll, hikfyllri og um-
DAGSKRÁ