Sveitarstjórnarmál - 01.10.1986, Qupperneq 20

AFMÆLI
Hallgrímur Dalberg, ráduneytisstjóri
Félagsmálaráðuneytió
40 ára
Viö stofnun Stjórnarráös ís-
lands áriö 1904 féllu öll sveit-
festis- og fátækramál undir svo-
nefnda II. skrifstofu Stjórnarráös-
ins. Síðar komu öll önnur félags-
mál, tryggingamál o.fl. undir at-
vinnu- og samgöngumálaráðu-
neytið. Stóö svo fram til 17. apríl
1939, aö Stefán Jóh. Stefánsson
varö ráðherra I ráðuneyti Her-
manns Jónassonar, og fór hann
þar meö sveitarstjórnarmál, þar
undir fátækramál og atvinnubóta-
fé, tryggingamál og heilbrigöis-
mál, þ.e. félagsmál, enda var
ákveðið, aö embættisheiti hans
innan ríkisstjórnarinnar skyldi vera
félagsmálaráöherra. Þessa
embættisheitis félagsmálaráð-
herra er fyrst getið rúmum mánuði
eftir að Stefán Jóhann tók viö ráö-
herraembætti, eöa nánar tiltekið í
bráðabirgöalögum nr. 15/1939
um breytingu á lögum nr. 3/1935
um verkamannabústaöi. Einnig er
félagsmálaráöherra m.a. getiö í
þrennum bráöabirgöalögum á ár-
inu 1939.
Eftir þetta var farið aö tala um
félagsmálaráöuneyti eins og þar
væri um sérstakt ráðuneyti aö
ræöa. Þannig er félagsmálaráðu-
neytis getið i fjárlögum fyrir árin
1940, 1941 og 1942. Hins vegar
var á árunum 1943 - 1946 ekki um
fjárveitingar aö ræöa til félags-
málaráöuneytisins, enda voru
félagsmálin þá afgreidd áfram í at-
vinnu- og samgöngumálaráöu-
neytinu.
Um 1940 er fariö aö geta félags-
málaráðherra og félagsmálaráðu-
neytisins í öörum lögum en fjár-
lögum, svo sem í lögum nr. 90 14.
maí 1940 um eftirlit meö sveitar-
félögum. Eins og kunnugt er, var
mikið kreppuástand um allt land á
síöustu árum ,.fjóröa áratugarins“,
og lentu þvl mörg sveitarfélög þá í
miklum fjárhagserfiðleikum. Með
lögum nr. 90/1940 var í sambandi
viö þessa erfiðleika ákveöin stofn-
un eftirlits meö sveitarstjórnarmál-
efnum. Stofnun þessa eftirlits má
aö vissu leyti telja undanfara að
stofnun félagsmálaráöuneytisins
sem sérstaks og sjálfstæös ráöu-
neytis.
Fyrsta reglugeröin, sem félags-
málarráðuneytið staöfesti, var
reglugerö um fasteignaskatt á ísa-
firöi nr. 61/1939, og á næstu
mánuðum og allt til ársloka 1941
voru reglugerðir og bréf um
félagsmál nærri undantekningar-
laust gefin út í nafni félagsmála-
ráðuneytisins.
Áriö 1942 kom út ritið Félags-
mál á íslandi, og er þess getið á
titilblaöi, að félagsmálaráðuneytið
hafi gefiö þaö út. Enda þótt því hafi
þannig verið slegiö föstu, aö
félagsmálaráðuneyti hafi starfaö
frá 1939, hafði það ráðuneyti ekki
sérstaka skrifstofu eöa starfsliö,
heldur voru málefnin áfram af-
greidd í atvinnu- og samgöngu-
málaráðuneytinu, og var svo allt til
þess, aö ráöinn var sérstakur
skrifstofustjóri fyrir félagsmála-
ráöuneytiö meö bréfi dags. 17.
september 1946, og tók hann til
starfa ásamt ööru starfsliði þremur
dögum síöar eöa 20. september
1946.
Skoöanir manna hafa verið
skiptar um þaö, hvenær telja skuli
félagsmálaráðuneytiö stofnað,
sbr. grein Hjálmars Vilhjálms-
sonar, fyrrv. ráðuneytisstjóra, í
Úlfljóti 1957 og Stjórnarfarsrétt
Ólafs Jóhannessonar, prófessors,
1955. Þó má meö fullum rétti
segja, að vísir að félagsmálaráðu-
neyti hafi oröiö til, þegar sérstakur
ráöherra tók sér embættisheitið
félagsmálaráöherra í apríl 1939.
Engu aö síður veröur aö telja eöli-
legast aö miða stofnun félags-
málaráöuneytisins við september-
mánuö 1946, er ráðuneytið tók til
starfa sem sjálfstæö stjórnardeild
meö sérstökum skrifstofustjóra og
starfsliöi í sérstökum húsa-
kynnum,
Félagsmálaráöuneytiö hóf störf
sín á efri hæö hússins Túngötu 18,
en þar var þá fyrir á neöri hæö
hússins dóms- og kirkjumálaráðu-
neytið, sem flutt hafði í húsiö i
maímánuði sama ár. i þessu húsi,
sem hinn mikli athafnamaður Gísli
J. Johnsen frá Vestmannaeyjum
lét á sínum tíma byggja fyrir sig og
fjölskyldu sína, var síðan þýzka
ræðismannsskrifstofan, eða þar til
ríkisstjórn islands fékk umráöarétt
yfir húsinu eftir síöari heims-
styrjöldina. í Túngötu 18 var ráöu-
neytið til húsa þar til i febrúar
1955, aö þaö fluttist í Arnarhvol.
Nú á haustdögum 1986 er ráöu-
neytið aftur aö flytja sig um set og
að þessu sinni í Hafnarhúsið viö
Tryggvagötu. Skrifstofur ráðu-
neytisins voru opnaöar i hinum
234 SVEITARSTJÓRNARMÁL