Sveitarstjórnarmál - 01.10.1999, Blaðsíða 4

FORUSTUGREIN
Haustverk
Göngur og réttir eru hin sígildu haustverk íbúa sveit-
anna. Skipulag búfjársmalana og niðuijöfnun fjallskila
eru eitt elsta verkefhi sveitarstjóma í landinu. Smölun
sauðíjár og hrossa af víðfeðmum heiðum og torfæm
fjalllendi krafðist skipulags, sem eðlilegast var að stað-
bundið stjómvald bæri ábyrgð á og enn er þetta verk-
efni sveitarstjóma og fjallskilanefnda þeirra. Skipulag
sameiginlegra smalana er ennþá víða með fomum
hætti, byggt á reynslu kynslóðanna, þótt aðbúnaður
manna og hesta í fjallleitum sé nú allur annar en áður
var. Mörg sveitarfélög hafa byggt upp góða leitar-
mannaskála og hesthús á heiðunum, sem nýtast öðmm
ferðamönnum í annan tíma. Trússahestar em að mestu
aflagðir og bílar með vistir fylgja leitarmönnum sem
hvílast í góðum húsum. í langsóttum og erfiðum fjall-
leitum er nú jafnvel notast við vélknúin farartæki þar
sem aðstæður gera slíkt mögulegt. Margra sólarhringa
Qallleitir em því tæpast sú karlmennskuraun sem áður
var þótt illviðri geti vissulega reynt á þolrif leitar-
manna.
Áður var réttardagurinn stór viðburður í fábreyttu
hversdagslifi, þar sem saman vom fléttuð nauðsynleg
störf og lífleg skemmtun. Nú er hann krydd í fjöl-
breytnina. Þar hverfúr kynslóðabilið og ungir og aldnir
ganga að sömu störfúm án tillits til stéttar eða stöðu.
Þangað sækja brottfluttir íbúar sveitanna til að hitta
gamla kunningja. Þar kynnast böm og unglingar göml-
um vinnubrögðum, sem þau taka þátt í með gleði án
þess að hirða um efnahagslegan afrakstur i þjóðfélagi
peningahyggjunnar.
Sauðfjár- og stóðréttir em i raun eina íslenska upp-
skemhátíðin sem hægt er að nefna því nafni og bera
saman við uppskemhátíðir sem langar hefðir em fyrir í
öðmm löndum, þar sem ungir og aldnir gera sér glaðan
dag að loknum góðum áfanga. Á tímum stóraukinnar
ferðamennsku em þess háttar viðburðir fjölsóttir er-
lendis. Uppskemhátíðin íslenska, réttimar, hafa í litlum
mæli verið markaðssettar sem slíkar. Með auknum frí-
tíma íslendinga og vaxandi fjölda erlendra ferðamanna
mætti tvímælalaust gera meira úr þeim viðburði sem
réttimar em til beinna hagsbóta fyrir ferðaþjónustuna i
landinu. Þannig væri í senn ræktuð skylda við fortiðina,
unga fólkið, framtíðina og landbúnaðinn sem atvinnu-
veg og jafnframt komið til móts við sívaxandi þörf
fólks fyrir fjölbreytta afþreyingu. Um leið væri við-
haldið gömlum hefðum sem gætu verið á undanhaldi
víða um land, fyrir hugsunarleysi.
Undirbúningur að setningu fjárlaga ríkisssjóðs er eitt
af hinum hefðbundnu haustverkum ríkisstjómar og Al-
þingis. Skin og skúrir hafa skipst á í eftiahags- og at-
vinnumálum þjóðarinnar á undanfornum árum. Til
fjölda ára var rikissjóður rekinn með halla og atvinnu-
leysi var landlægt um tíma. Sveitarfélögin létu ekki
sinn hlut eftir liggja við að snúa því ástandi við. Á
tímabili greiddu þau sérstakan skatt til að bæta fjár-
hagsstöðu ríkissjóðs, svokallaðan lögregluskatt. Siðan
vörðu þau árlega miklum fjármunum með ýmsum hætti
til að draga úr atvinnuleysi. Nýverið var skattffelsi líf-
eyrisiðgjalda lögleitt og auk þess hafa verið gerðar
ýmsar aðrar breytingar á skattalöggjöfinni, sem skert
hafa tekjur sveitarfélaganna og gera það ffamvegis ár-
lega ef ekkert kemur í staðinn. Jafhffamt liggur fyrir að
auknar skyldur hafa verið lagðar á sveitarfélögin á
sama tíma. Þar má nefha t.d. einsetningu grunnskóla og
ffágang holræsa fyrir tiltekinn tima en það em fjárffek-
ustu ffamkvæmdir sveitarfélaganna um þessar mundir.
Hagur ríkissjóðs hefur vænkast að undanfömu en
fjárhagsleg afkoma sveitarfélaganna versnað og þau
safnað skuldum, sem ekki getur gengið til lengdar.
Sveitarfélögin hafa verið gagnrýnd fyrir hallarekstur og
að draga ekki saman umsvif sín þegar verðbólgan fer
vaxandi. Sú gagnrýni er óréttmæt. Sveitarfélögin em
bundin af lögskyldum um ffamkvæmdir og þjónustu og
tekjuöflun þeirra em settar skorður með löggjöf.
Eitt brýnasta verkefhi þessa hausts er að leita leiða til
að styrkja fjárhag sveitarfélaganna. Þegar fjallað er um
tekjuafgang rikisins er jafhffamt nauðsynlegt að hafa i
huga hallarekstur sveitarfélaganna. Mikill mismunur á
afkomu ríkis og sveitarfélaga sýnir að opinberum tekju-
stofhum er misskipt milli ríkis og sveitarfélaga. Tekju-
stofnar sveitarfélaganna verða á hveijum tíma að vera í
samræmi við lögskyld verkefhi þeirra, að öðrum kosti
safna þau skuldum. Það hlýtur að vera sameiginlegt
markmið stjómvalda, ríkis og sveitarfélaga, að leita
leiða til þess að bæði stjómsýslustigin, ríki og sveitarfé-
lög, hafi raunhæfan rekstrargmndvöll og að hvomgt
þeirra sé rekið með halla í góðæri.
Þórður Skúlason
1 94