SunnudagsMogginn - 04.12.2011, Blaðsíða 22

22 4. desember 2011
Það er svo ótrúlega stutt síðan ráðmennríkja í Evrópusambandinu fögnuðu 10 áraafmæli myntsamstarfsins. Þeir sögðu ær-ið tilefni til að gleðjast. Myntin hefði vax-
ið að virðingu með hverju ári sínu. Ríki sem tóku
hana upp væru hvert af öðru að ná nýjum efna-
hagslegum hæðum. Írar voru efst á listanum. „Í því
landi var fólk áður helsta útflutningsvaran,“ sögðu
leiðtogarnir, en „nú streymir fólk til landsins.
Fjárfestingar útlendra á Írlandi eru í upphæðum í
tveimur merkingum orðsins. Byggingarkranar eru
fleiri en olíuturnar voru í Texas, þegar mest gekk á
þar og seigfljótandi svarta gullið var sótt.“ Og hver
var galdurinn? Formúlan var ekki flókin. Írland
fékk að búa við þýskt traust og þýska vexti í írsku
umhverfi. „Gullgerðarmenn“ hafa öldum saman
reynt að finna lausnina svo þeir megi framleiða eð-
almálminn sinn í vél og verða ofsaríkir upp frá því.
(Gleyma raunar í draumförum sínum að fágæti
gulls er ríkur þáttur í verði þess). En þrátt fyrir
aldalangar tilraunir tókst það ekki. En svo kom
evran.
Sigurgleði á sælustund
Uppfinningamenn evrunnar sögðust hróðugir hafa
náð á innan við áratug að sanna kenningar sínar
um að ólíkar þjóðir, enn að verulegu leyti fjárhags-
lega sjálfstæðar, gætu haft eina og sömu mynt. Og
það var einmitt hitt helsta gleðiefnið í stórbrotnum
kampavínsveislunum á tíu ára afmælinu: Efa-
semdamennirnir um evruna höfðu orðið heima-
skítsmát í aðeins 10 leikjum, sem leiknir voru einn
á ári. Milton Friedman og þeir fáu úr hópi hag-
spekinga sem ekki hoppuðu galvaskir og gagnrýn-
islausir um borð í „Evrópuhraðlestina“ höfðu með
dómi reynslunnar ekki reynst „efasemdamenn,“
heldur blindir bölsýnismenn og áttu heima í hópi
þeirra sem enn trúðu því að jörðin væri flöt. En í
ljós kom að skákinni hafði ekki verið lokið. Hún
hrökk í bið um það bil sem fylgjendur evrunnar
voru að falla á tíma. Flestum, sem horfðu á stöð-
una, bar saman um að hún væri að óbreyttu töpuð.
En þó ekki alveg allir. Þrír hagvísindamenn úr
efstu hillu, sem sænska nóbelsnefndin hefur þó
enn þá horft framhjá í verðlaunaveitingum sínum,
þótt það verði sífellt erfiðara, Össur Skarphéð-
insson, Sigríður Ingadóttir og Björgvin G. Sigurðs-
son, hafa hvað eftir annað bent á að ekkert sé að
evrunni. Mánuðum saman fréttu þau ekki einu
sinni að neitt væri að, enda nokkuð langt frá vett-
vangi. En þegar gjálmið lenti óvart á hlustunum
eins og hver annar goluþytur, eða blíðviðri í te-
bolla, stóð ekki á huggunarríkum niðurstöðum:
Þetta er ekkert. Það er jafnvel minna en ekkert að
evrunni, sögðu þessir góðkunnu hagvísindamenn.
Í versta falli aðeins „dynamik“ og „vaxtarverkir,“
bættu þau við. Öfundarmenn þeirra þriggja í heimi
helstu hagfræðinga, hópar sem stóðu andspænis
fyrir 13 árum, láta sér samt ekki segjast. Nú hafa
þeir sameinast í einn hóp sem bendir á, að lúti evr-
an ekki lögmálum eins ríkis í fjármálalegum og
efnahagslegum efnum, þá sé hún dauðdæmd. Öss-
uri, Sigríði og Björgvini er sennilega ekki síður
skemmt en Gísla, Eiríki og Helga var þegar efa-
semdamenn höfðu ekki fulla trú á aðferð þeirra við
að bera birtu inn í Bakkabæinn forðum.
Sjálfsákvörðunarréttur þjóða
helsta vandamálið
Þegar leiðtogar ESB fögnuðu sögulegum sigri á 10
ára afmælinu var auðvitað helsta þakkarefnið, hve
myntin hefði verið gjöful þeim þjóðum sem höfðu
gert hana að sinni. Þá var það því enn viðurkennt
sem augljóst er að mynt er ekki hjartað eða sálin í
þjóðunum. Myntin er til fyrir þjóðina sem í hlut á
en ekki öfugt. Hún er miðlun og mælitæki í senn.
Hún lagar sig að þjóðarlíkamanum og sveiflast með
honum. En nú er látið eins og myntin, jafnvel fjöl-
þjóðamynt, sé aðalatriðið og þjóðir séu til fyrir
hana og þær verði því að færa fórnir svo hún megi
lifa. „Þetta er náttúrlega bilun“ hefði Magnús
bóndi sagt við Ladda af slíku tilefni. Þegar mynt
hefur verið aftengd þjóðarlíkamanum getur illa
farið eins og EMU-tenging Breta og Svía er svo
dýrkeypt dæmi um. Tengingin var pólitísk í eðli
sínu og henni fylgdu pólitískar heitstrengingar.
Þegar þær lágu fyrir var Soros sósíalista og spá-
kaupmanni (við eigum slíka gjaldkera hér heima)
leikurinn auðveldur, sérstaklega ef rétt er, sem
getgátur voru uppi um, að hann hafi haft innri
upplýsingar úr þýska stjórnkerfinu áður en hann
lagði til atlögu. Tap þjóðanna tveggja, Svía og
Breta, á EMU-ævintýrinu varð ógurlegt. Þrátt fyrir
þær ógöngur héldu menn ótrauðir áfram að þenja
út evrusvæðið. Sagt var að allt öðru máli gilti um
EMU en evruna. Hún væri svo stór og sterk og með
svo öflugt bakland að áhættufíklar, jafnvel ríkari
en Soros, væru eins og maurar hjá fíl bornir saman
við evruna. En evrutilraunin er þegar orðin marg-
falt dýrkeyptari en EMU-ævintýrið. En dýrust alls
verður hún þó, ef tekst að nota ógöngur hennar til
að svipta fjölmargar Evrópuþjóðir fullveldi sínu.
Þjóðarmynt, sem einvörðungu er tengd hennar
hagsmunum, er öðuvísi tæki. En hún er samt ekki
neitt galdrameðal eða allra meina bót. Íslenska
krónan, „örmyntin,“ eins og minnimáttarmenn
kalla hana, hefur ekki ráðið því að Íslandi hefur
fleygt fram efnahagslega frá miðri síðustu öld og
gert miklu betur á þeim tíma en flestar þjóðir
heims. En hún hefur heldur ekki leitt til þess að sá
árangur náðist ekki, eins og hlyti að vera ef eitt-
hvað væri að marka einfeldningslegt niðurrifstalið
gagnvart krónunni. Um sjálfstæða mynt sjálfstæðs
ríkis má segja hið sama og sagt hefur verið um lýð-
ræðið: Hvort tveggja er fjarri því að teljast full-
komið, en hvort tveggja er það skásta sem þekkist
til síns brúks. Hitt er hins vegar rétt að þeir sem
svífast einskis við að vinna að því að svipta eigin
þjóð sem mestu af fullveldi hennar geta án sam-
viskubits barist ákaft fyrir upptöku evrunnar. Því
fari svo að Ísland glati sjálfstæði sínu til búrókrata í
Brussel þarf landið ekki lengur á eigin mynt að
halda.
Atburðirnir heima
Áhættusæknir íslenskir bankamenn komust yfir
ódýrt og yfirgengilegt lánsfé af því að þeir hittu á
þá „óskastund“ að stærstu seðlabankar heims, sá
bandaríski og evrópski, höfðu ákveðið að peningar
skyldu um nokkurra ára skeið vera á eins konar
útsölu. Hagfræðingahjörð heimsins átti ekki orð
yfir snilldinni og kallaði seðlabankastjóra Banda-
ríkjanna þess vegna aldrei annað en „meistarann“
og laut honum lotningarfull. Hún er nýlega hætt
því. Þessu til viðbótar voru svo viðurkenndir
snúningar eins og undirmálslánin í Bandaríkj-
unum, sem flæddu vítt um veröld og þóttu dásam-
legt undur. Með þeim og öðru þvílíku var til við-
bótar tryggt að lánin endalausu, sem voru í umferð
í heiminum, væru ekki aðeins á útsölu, í boði
seðlabankanna, heldur mættu tryggingar á bak við
lánin vera eins og götóttir garmar. Íslensku banka-
mennirnir óðu í alsælu út um allar trissur, sem
kannski var von. Hitt var verra að þeir virtust trúa
því með eigendum sínum, útrásarvíkingunum,
sem mest var hampað hér, að aðstæður þær sem að
framan var lýst ættu allt aðra rót. Sem sagt þá, að í
ljós hefði komið að þeir sjálfir hefðu haft dulda
snilligáfu að geyma, sem losnað hefði úr læðingi,
og byggju að auki yfir skilningi á „hinu nýja efna-
hagslífi,“ sem gamlir fauskar og afturhaldssamir
væru ekki í neinum takti við. Og allur fjöldinn
trúði þessu og sló taktinn í dansinum. Peningar
flæddu til landsins í stríðum straumum og bættust
við þá spennu sem fyrir var, sem hefði ein verið
sæmilega viðráðanleg. Myntin, mælitækið, hreyfð-
ist eins og vænta mátti, (falskur) kaupmáttur fór
vaxandi með viðeigandi viðskiptahalla og þar fram
eftir götunum. Fasteignaverð og hlutabréf óðu upp
Reykjavíkurbréf 02.12.11
„Þetta er náttúrlega bilun,“ sagði Ma