SunnudagsMogginn - 15.04.2012, Blaðsíða 47

15. apríl 2012 47
Oft er sagt að ein mynd segimeira en þúsund orð og iðu-lega talið að um sé að ræðakínverskt spakmæli eða slag-
orð úr auglýsingu. Í þessari hugsun felst
speki og skilningur á heimildagildi ljós-
mynda.
Fyrir daga ljósmyndunar hér á landi
voru myndir höggnar í stein, málaðar og
tálgaðar í tré, saumaðar út eða teiknaðar
á skinn. Árið 1839 var ljósmyndun fundin
upp. Upp úr miðri 19. öld tileinkuðu Ís-
lendingar sér ljósmyndatæknina og hófu
að taka myndir af landinu, fólki og þjóð-
lífi almennt. Fyrir þann tíma var íslenskt
myndefni yfirleitt málað eða teiknað af
erlendum landkönnuðum og gestum hér
á landi. Með ljósmyndun urðu því kafla-
skil í myndrænni tjáningu á Íslandi.
Ljósmyndir eru stór hluti af hug-
arheimi fólks. Þær varðveita minningar
um atburði þó að þar sé um að ræða
brotakennda heimild um hinn liðna
veruleika. Með einni ljósmynd má gefa
innsýn í flókinn veruleika enda má skoða
myndir frá óteljandi sjónarhornum. Frá-
sögn myndarinnar byggist á myndlæsi
áhorfandans og túlkun hans. Hver og
einn skoðar ljósmyndir með sínum aug-
um og leggur sinn skilning í myndefnið.
Á allflestum heimilum eru myndasöfn
sem geyma sögu fjölskyldunnar og at-
burða í lífi fólks, og ef vel er að gáð eru
þær einnig mikilvægar heimildir um
samfélagsþróun. Slík söfn eru því mik-
ilvægur hluti safnkostar opinberra ljós-
myndasafna.
Í söfnum á Íslandi eru varðveittar ljós-
myndir frá opinberum aðilum, fyr-
irtækjum og einstaklingum. Margslungið
heimildagildi ljósmynda gerir kröfu til
safna um vandaða skráningu myndasafna
til þess að tryggja gott aðgengi að mynd-
efninu. Það felur auk þess í sér mikilvægi
rannsókna á myndefninu og miðlun til
notenda, meðal annars með útgáfu og
sýningum.
Ljósmyndir eru stór hlut safnkostar
Ljósmyndasafns Íslands í Þjóðminjasafn-
inu. Elstu myndir í Ljósmyndasafninu eru
frá því um miðbik 19. aldar þegar ljós-
myndun hófst hér á landi til dagsins í dag
þegar stafræn ljósmyndun er orðin al-
menn. Þar eru varðveittar um sex millj-
ónir mynda með úrvali þjóðlífs- og
mannamynda frá 19. öld og til samtíma
okkar. Þar er einnig varðveitt besta úrval
teiknaðra, málaðra og prentaðra manna-
og þjóðlífsmynda frá Íslandi á 16.-19. öld.
Myndir safnsins eru af öllum hugs-
anlegum gerðum og stærðum, ýmist á
pappír, gleri, plasti, filmum eða málmi.
Safnið er skráð í menningarsögulega
gagnagrunninn Sarp sem verður veflægur
á þessu ári. Myndasafnið endurspeglar
menningarsögu þjóðarinnar og er óþrjót-
andi brunnur heimilda.
Saga myndasafns Þjóðminjasafns Ís-
lands hófst með söfnun Matthíasar Þórð-
arsonar þjóðminjavarðar á mannamynd-
um árið 1908. Árin þar á eftir var unnið
mikið brautryðjandastarf á sviði ljós-
myndasöfnunar á vegum safnsins. Það er
ómetanlegt samtímanum og framtíðinni
hve snemma var byrjað að safna ljós-
myndum í Þjóðminjasafninu. Fyrir vikið
er til gott safn ljósmynda frá 19. öld, fyrst
og fremst mannamyndir teknar af prúð-
búnu fólki á ljósmyndastofu. Einnig eru
fjölmargar ljósmyndir af stöðum og bæj-
um eftir fyrstu íslensku ljósmyndarana,
eins og Sigfús Eymundsson, Nicoline
Weywadt og Friðrik Löve frá árunum í
kringum 1870. Fyrsta glerplötusafn frá
ljósmyndastofu sem barst til Þjóðminja-
safnsins var frá ljósmyndastofu Sigfúsar
árið 1915 og um þessar mundir er unnið
að rannsókn á verkum hans og verður
gefin út bók með sýningu á 150 ára afmæli
safnsins á næsta ári. Þegar leið á 20. öld-
ina fjölgaði myndum frá áhuga- og at-
vinnumönnum umtalsvert í Ljós-
myndasafni Íslands. Starfsemi
myndasafnsins tók að eflast og ljós-
myndasýningar litu dagsins ljós á níunda
áratugnum.
Á annað hundrað myndasafna frá ein-
stökum ljósmyndurum er nú varðveitt í
Ljósmyndasafni Íslands í Þjóðminjasafni.
Þau söfn ljósmynda eru misstór eða alveg
frá því að vera innan við tíu filmur upp í
hundruð þúsunda filma. Á sama hátt er
myndefnið ólíkt og fjölþætt. Sem dæmi
má nefna mannamyndir eftir Loft Guð-
mundsson teknar á ljósmyndastofu hans,
myndir af brúm og vegagerð úr safni
Geirs Zoëga vegamálastjóra eða ljós-
myndir úr kvennablaðinu Veru svo fátt
eitt sé nefnt. Á liðnum árum hefur Þjóð-
minjasafnið staðið fyrir öflugu starfi á
sviði ljósmyndarannsókna, útgáfu og
miðlunar. Fyrir þann þátt í starfsemi
Þjóðminjasafns Íslands hlaut safnið hin
virtu safnaverðlaun árið 2003. Við endur-
opnun safnsins 2004 urðu mikilvæg
þáttaskil og starfsemi á þessu sviði efldist
til muna. Má þar nefna söfnun, varð-
veislu, skráningu, útgáfu og sýningar
hvers konar og er áhersla á ljósmyndaarf-
inn með mikilvægari þáttum í starfi Þjóð-
minjasafns Íslands.
Ljósmyndir berast söfnum yfirleitt við
eigendaskipti á myndasöfnunum svo sem
við andlát eða hvers kyns þáttaskil. Við
andlát fólks er það oft mat afkomenda að
best fari á því að myndasafn viðkomandi
verði varðveitt í safni þar sem best fer um
myndefnið og myndirnar gerðar að-
gengilegar með faglegri skráningu. Þann-
ig hafa myndir borist til safnsins úr dán-
arbúum í meira en hundrað ár. Enn eru
stafrænar myndir ekki farnar að berast
nema í takmörkuðu magni á opinber
myndasöfn hérlendis. Þá hafa borist
myndasöfn frá fyrirtækjum eins og Sam-
bandi íslenskra samvinnufélaga eða dag-
blaðinu Tímanum við þáttaskil. Lögum
samkvæmt eru ljósmyndir skilgreindar
sem skilaskyld skjöl hjá opinberum
stofnunum. Þannig berast ljósmyndir
sem verða til í starfi opinberra stofnana til
Ljósmyndasafnsins og eru varðveittar þar
sem ómetanlegar heimildir um menningu
okkar, líf og starf á liðnum áratugum og
öldum. Þar má nefna myndasafn Þjóð-
leikhússins sem nú er varðveitt í Ljós-
myndasafni Íslands sem er ómetanleg
heimild um sögu leiklistar í landinu.
Auk Ljósmyndasafns Íslands í Þjóð-
minjasafni eru starfandi öflug ljós-
myndasöfn víða um land. Samvinna
þessara safna er mikilvæg. Ljós-
myndaarfurinn er mikilvægur þáttur
þjóðararfsins og gildi hans á enn eftir að
aukast. Þar kemur til víðtæk samvinna
sem mun leiða til betra aðgengis að hinu
ótæmandi myndefni þjóðarinnar. Segja
má að ljósmyndir stuðli að félagslegu
minni og meiri vitund um samhengi for-
tíðar og framtíðar. Ljósmyndir eru heim-
ildir um liðinn veruleika einstaklinga,
minningar þjóðarinnar.
Þankar um þjóðminjar
Margrét Hallgrímsdóttir
margret@thjodminjasafn.is
Ljósmynd Sigfúsar Eymundssonar af tedrykkju hjá Thostrup á Ísafirði sumarið 1866 sýnir lífstíl yfirstéttarinnar.
Ljósmyndir, minningar þjóðarinnar
Gatnamót Hafnarstrætis, Lækjargötu og Hverfisgötu rétt fyrir 1960.
Þjóðminjasafn/Þorsteinn Jósepsson
’
Segja má að ljós-
myndir stuðli að fé-
lagslegu minni og
meiri vitund um samhengi
fortíðar og framtíðar. Ljós-
myndir eru heimildir um
liðinn veruleika einstak-
linga, minningar þjóð-
arinnar.
Þjóðminjasafn/Sigfús Eymundsson