Helgafell - 01.04.1942, Blaðsíða 24

64
HELGAFELL
var samofinn dýrkun og tilbeiðslu máttarvalda frjóseminnar. Gölturinn var
blótdýr Freys og Freyju, og Freyja sjálf bar heitið Sýr sem gyltan. Það mál
ei rækilega rakið af Helge Rosén í sænska Fornvininum 1913.
Sögurnar um blótgrafir Þórólfs heljarskinns og töðugöltinn, sem graf-
inn var hjá ,,tóftum nokkrum", munu ef til vill þykja lítilvægar. Mér urðu
þær nokkur leiðarvísir. Þær beindu huganum að því úrlausnarefni, hvort
svínafórnir hérlendis hefðu ekki aðallega átt sér stað í saurbýlasveitunum,
og þá dýrkendur frjósemisgoðanna einkum búið á þeim slóðum. Þórólfur
heljarskinn bjó skammt frá Saurbæ í Vatnsdal, og í námunda við Saurbæ í
Villingaholtshreppi munu sumir niðjar Þorgils örrabeinsstjúps, sem töðugölt-
inn átti, hafa búið. Þeirra meðal voru skáld og sagnamenn, svo sem Skeggi
Bjarnason í Gröf og synir hans. Er líklegast, að í þessari ættkvísl hafi mestar
sagnir varðveitzt af Þorgilsi. Ber og Flóamannasaga því nokkurt vitni.
Auk frásagnarinnar um töðugöltinn hef ég í heimildum þeim, sem greina
trá landnáms- og söguöld, rekizt á 14 sagnir um svín. Fimm þeirra eru í
Landnámabók. Um gölt Hrafnkels- Freysgoða er þess getið, að hann hafi
orðið fyrir skriðuhlaupi og beðið bana af. Sagt er um svín Geirmundar helj-
arskinns, að þau ,,gengi á Svínanesi“. Dótturson hans, Oddi Ýrarson, var
kvongaður gyðju, og í heimalandi Geirmundar að Skarði var reynilundur í
hvammi nokkrum. Við hann var átrúnaður bundinn. Hvort tveggja bendir til
frjósemisdýrkunar í ætt Geirmundar. Steinólfi hinum lága, sem Saurbæ
reisti í Saurbænum, ,,hurfu svín þrjú. Þau fundust tveim vetrum síðar í
Svínadal og voru þá 30 saman". Helgi hinn magri ,,skaut svínum tveim
á land, gelti þeim, er Sölvi hét, og gyltu. Þau fundust þrem vetrum síðar í
Sölvadal, og voru þá saman 70 svína“. Sölvadalur er í Saurbæjarhreppi
í Eyjafirði. Fyrsta húsfreyjan í Saurbæ þar var Helga dóttir Helga magra.
Má af Ljósvetninga sögu ráða, að hinir fornu Saurbæingar hafi afrétt átt á
Sölvadal. Einn af Saurbæjunum var reistur í landnámi Ingimundar gamla
og næsta nálægt heimahögum Hofverjanna. ..Ingimundi hurfu svín 10 og
fundust annað haustið og voru þá saman 100 svína. Göltur hét Beigaður.
Hann hljóp á Svínavatn og svam þar til að af gengu klaufirnar. Hann sprakk
á Beigaðarhvoli'*. Eru nú taldar svínasögur Landnámabókar.
Harðar saga gerist, sem kunnugt er, í umhverfi Saurbæjar á Hvalfjarðar-
strönd. Hún geymir tvær svínasögur. Hólmverjarnir söfnuðu ,,um Svínadal
svínum bænda og ráku ofan á sandinn og drápu þar svínin og lögðu á skip.
Heitir þar nú Svínasandur“. Það voru bændur Saurbæjarsóknar, sem frá
var stolið. Hólmverjarnir áttu og í brösum við fjölkynngiskonuna Skroppu í
Saurbæ. Gerðu þeir henni aðför, en Skroppa beitti þá sjónhverfingum og
brá sér og tveim dætrum bóndans í Saurbæ í svínalíki. Sams konar sagnir
eru varðveittar í Eyrbyggju og Þorskfirðingasögu. Katla í Holti veldur því
með sjónhverfingum, að Arnkeli goða sýndist túngöltur liggja undir sorp-