Helgafell - 01.04.1942, Blaðsíða 29

UPPRUNI ÍSLENZKRAR SKÁLDMENNTAR
67
horfna, speglast í frásögnunum um búfaerslur Ingimundar og Helga frá
óheillastöðunum. Máttarvöldin höfðu haett að senda landnemunum hina
mildu vorvinda. Goðin sjálf höfðu brugðizt dýrkendum sínum. En fyrr en
varði birtist aftur handleiðsla þeirra til heilla og farsældar. Snjóléttari jörð
sást í suðurátt. Það var fyrirheitna landið. Þegar þangað var komið, fæddu
konur landnemanna meybörn, og hin hálfhorföllnu svín döfnuðu brátt og
margfölduðu kyn sitt á örskömmum síma.
Naumast þarf að taka það fram, hvers vegna fyrrgreindar sagnir eru
tengdar við nöfn manna, sem kynjaðir voru af sömu slóðum. Þetta eru tákn-
ræn dæmi þess, hvernig marka má menningarviðhorf og trúarlíf heiðinna
manna af einkennum arfsagna, sem niðjarnir varðveittu um þá. Auðkenni
þau, sem eru samkenni Vatnsdæla- og Eyfirðingakyns, bera í heild sinni
frjósemisátrúnaði ættanna vitni. Sólardýrkendur hafa þeir verið. Þorkell
krafla, Vatnsdælagoði, er sagður hafa komizt svo að orði um Ingimundar-
sonu: ,,Þeir trúðu á þann, er sólina hefur skapað og öllum hlutum ræður“.
Nafngiftirnar Sólarfjall og Hólmasól láta í rauninni sama í ljós um sólar-
dýrkun Eyfirðinganna. Og fróðlegt er að athuga það, hve traustlega arfsagnir
hafa verið bundnar við gróðursældarblettina Eyjarengi í Vatnsdal og akur-
inn Vitaðsgjafa í Eyjafirði. Báðir lágu þeir í heimalöndum Ingimundar- og
Helga-niðja. Allt ber þetta að sama brunni.
Með samkenni þessara ætta í huga mun auðveldara reynast að glöggva
sig á svínasögunum og meta hið menningarsögulega gildi þeirra. Það fær ekki
dulizt, .að frásagnirnar um svín Torfa í Torfufelli og svínasmölun Þorkels
kröflu í Forsæludal eru minjar um dýrkun frjósemisgoða í Vatnsdal og Eyja-
firði. Báðar sögur eru sagðar í sömu andrá sem getið er fyrirhugaðra brúð-
hlaupsstefna að veturnóttum. Höfundar Valla-Ljóts sögu og Vatnsdæla
sögu virðast ekki hafa hugmynd um þau tengsl, sem upprunalega voru á
milli svínasagnanna og brúðkaupanna, er halda átti. Að sögn Adams frá
Brimum fóru Freysblót fram meðal Svía, er brúðkaup voru haldin. Vafa-
laust hefur þá svínum verið fórnað. Þau voru frjósömust allra húsdýra og
því tilvalin fórnardýr við slík tækifæri, enda blótdýr Freys og Freyju. Einn-
ig má glöggt greina, hvers vegna bæði brúðkaupin voru ákveðin ,,að vetur-
nóttum”. Þá átti hvort eð var að halda Freysblót. ..Þorgrímur ætlaði að hafa
haustboð að veturnóttum og fagna vetri og blóta Frey“, segir höfundur Gísla
sögu um Þorgrím goða Þorsteinsson. Má nú auðsætt verða, hvers vegna Þor-
kell krafla fer í svínasmölun og Hreðu-Halli er sendur eftir grís rétt fyrir
brúðkaup að veturnóttum.
Þá er að minnast nánar þeirra fjögurra svínasagna, er varða fjölkynngis-
konurnar og fjalla um hamskipti eða sjónhverfingar. Milli seiðmennsku og
slíkra býsna mun bilið naumast hafa verið breitt. Snorri Sturluson kemst
svo að orði um Freyju: ,,Hún var blótgyðja, hún kenndi fyrst með Ásum