Helgafell - 01.05.1942, Blaðsíða 27

Stefán Jóh. Stefánsson:
Norðmenn og íslendingar
Hann gleymist vafalaust aldrei á Norðurlöndum, dagurinn 9. apríl 1940.
Þann dag var ráðizt með óvígum her að tveimur friðsömum og farsælum
þjóðum, Dönum og Norðmönnum. Vígstaða Dana var þannig, að þjóðin
sá þann kost vænstan að veita ekki viðnám. Með samningum varð því bjarg-
að, sem unnt var, þótt svo færi sem marga grunaði, að illa yrðu þeir samn-
ingar haldnir af árásarríkinu. En enginn mun þess umkominn með réttu
að álasa Dönum fyrir afstöðu þeirra.
Norðmenn gripu til vopna. Þeir voru illa viðbúnir og áttu að etja við
ofurefli liðs, er svikizt hafði að þeim, rofið öll grið og nýendurteknar yfir-
lýsingar.
Árásin á Noreg er hvort tveggja í senn, hin átakanlegasta harmsaga
og hin fegursta frægðarsaga. Hún lýsir fáheyrðu ofbeldi, hrottalegri kúgun,
grimmd þess siðlausa hugarfars, sem nú hefur farið eldi um mestan hluta
meginlands Evrópu. Samtímis því lýsir hún, svo að af ber, frelsisást, fórn-
arlund og hetjuhug fámennrar, en mikillar menningarþjóðar. En þessi saga
verður ekki rakin hér. Það hefur þegar verið gert, er raunar daglega gert, og
mun þó gert nákvæmar og minnisstæðar síðar, er afrek hinna fjölmörgu
þekktu og óþekktu hermanna Noregs í þessu frelsisstríði verða talin og skráð
til varðveizlu um ókomnar aldir. Það verður ógleymanleg saga manna, er
voru í senn umkomulausir og ósigrandi, — manna, sem barizt hafa á víg-
völlum heima og erlendis, á sjó, á landi og í lofti, vopnaðir og vopnlausir,
innan dyra og utan, í þögn og háreysti, einmana og sameinaðir.
* * *
Það er stundum talað um norrœnan anda. Og það er vissulega ekki
ófyrirsynju. Sá andi hefur einkennzt af sérstæðri norrænni menningu, nor-
rænu lýðræði og norrænni frelsisást, sem á sér söguleg tákn í lífi, athöfnum
og ljóðum. Þegar íslendingar börðust fyrir fullveldi sínu við Dani, sem þá
þóttu tregir og skammta smátt, kvað Stephan G. Stephansson við raust vest-
ur undir Klettafjöllum:
GlaSur vildi ég vera frjáls,
vita ei mat til nœsta máls,
heldur en Vera œti orÖinn
úti við döns\u náðarborðin.