SunnudagsMogginn - 09.09.2012, Side 42

42 9. september 2012
Í dag er alþjóðlegur dagur læsis, 8.september. Hann hefur verið hald-inn hátíðlegur víða um heim allt fráárinu 1966 að frumkvæði Samein-
uðu þjóðanna, UNESCO, Alþjóða lestr-
arsamtakanna og fleiri. Tilgangur hans er
að minna á mikilvægi þess að kunna að
lesa og skrifa, og geta nýtt sér þá kunnáttu
til þess að afla sér menntunar, taka þátt í
samfélaginu og bæta lífsskilyrði sín og
annarra. Á þessum degi erum við minnt á
að í heiminum eru 780 milljónir fullorð-
inna (það er fimmti hver) sem hvorki
kunna að lesa né skrifa og þar af eru tveir
þriðju konur. Um það bil 100 milljónir
barna hafa ekki tækifæri til að ganga í
skóla. En þess má líka minnast á degi læsis
að fjórir milljarðar manna kunna bæði að
lesa og skrifa.
Sameinuðu þjóðirnar ákváðu að helga
heilan áratug baráttunni fyrir bættu læsi í
heiminum, frá 2003 til 2012 svo nú líður
að uppgjöri og mati á árangri. Hér á landi,
líkt og í öðrum velmegandi löndum, er
lestur og læsi eitt mikilvægasta verkefni
menntakerfisins, og víða nota menn
þennan dag til að beina sjónum sínum að
stöðu læsis í eigin garði og skipuleggja við-
burði til að auka áhuga á lestri og ritun.
Í febrúar síðastliðnum kom út almenni
hlutinn í nýrri Aðalnámskrá grunnskóla,
sem af einhverri ástæðu er merkt árinu
2011, og drög að köflum einstakra náms-
greina eru nú á netinu til umsagnar. Ný-
mæli þessarar námskrár er að læsi á að
vera einn af sex grunnþáttum menntunar
sem ganga eins og rauður þráður gegnum
nám í öllum greinum. Í kafla 2.1.1 er fjallað
um læsi og byrjað á að útskýra útbreidda
hugmynd:
Læsi hefur löngum verið tengt við þá
kunnáttu og færni sem fólk þarfnast til
þess að geta fært hugsun sína í letur (rit-
að) og skilið prentaðan texa (lesið). Það
hefur snúist um eitt kerfi tákna, prent-
málið, og þá menningu og þau tjáning-
arform sem tengdust því. Í skólum hafa
menn litið svo á að færni á þessu sviði
væri fyrst og fremst bundin við ein-
staklinga og hægt væri að mæla hana,
sumir væru fluglæsir en aðrir treglæsir
eða jafnvel ólæsir.
Svona hefur skólafólk lengi haft tak-
markaðan skilning á læsi. En nú eru nýir
og breyttir tímar og kaflinn heldur áfram:
Með tímanum hafa hugmyndir manna
um læsi breyst enda hefur fræðafólk í
ýmsum greinum varpað á það ljósi með
rannsóknum sínum. Þótt kunnáttumenn
séu ekki sammála um allt sem lýtur að
læsi má nefna nokkur mikilvæg atriði
sem þeir hafa bent á: Læsi snýst um sam-
komulag manna um málnotkun og merk-
ingu orða í málsamfélagi og er því fé-
lagslegt í eðli sínu. Það er háð hefð og er
því ekki færni sem einstaklingar geta
öðlast og beitt óháð stað og stund, menn-
ingu og gildum. Læsi krefst skriffæra,
efnis til að skrifa á og miðils, t.d. bókar,
til að koma ritsmíðinni á framfæri og
snýst því að hluta um tæknimiðla og
verkkunnáttu.
Lesandi verður að viðurkenna fáfræði
sína. Hvaða fræðafólk, kunnáttumenn og
rannsóknir er verið að tala um? Hverjar
eru niðurstöður rannsóknanna? Og ekki
allir sammála. Hve margir kunnáttumenn
eru sammála um þá mikilvægu ábendingu
að læsi snúist um samkomulag manna um
málnotkun og merkingu orða í málsamfé-
lagi (í stað þess að lesa og skrifa). Eru ein-
hverjir kunnáttumenn á öðru máli? Hve
margir kunnáttumenn eru einhuga um þá
mikilvægu ábendingu að ekki sé unnt að
beita læsi óháð stað og stund, heldur
krefjist læsi skriffæra, efnis til að skrifa á
og miðils, t.d. bókar? Eru þetta nið-
urstöður hinna merku rannsókna?
Svona heldur þetta áfram og lesandi
verður ruglaðri eftir því sem lengur er les-
ið. Þessi hluti Aðalnámskrár grunnskóla
2011 minnir mest á ritgerð eftir byrjanda í
háskólanámi sem safnar saman orðum og
klisjum úr byrjendabókum og yfirlits-
ritum til þess að taka sig út í augum les-
andans og endurtekur aftur og aftur.
Ástæða er til að fagna áhuga ráðuneyt-
isins á að efla læsi í landinu en okkur á
akrinum mun reynast erfitt að taka nám-
skrána alvarlega sem leiðarljós í menntun
þjóðarinnar næsta áratuginn. Í Aðal-
námskrá þarf framtíðarsýnin að vera ljós
og hugmyndafræðin traust. Hana þarf að
skrifa af yfirsýn, þekkingu og krafti til
þess að tekið sé mark á henni.
Til hamingju með daginn!
Á degi læsis
’
Í Aðalnámskrá þarf
framtíðarsýnin að
vera ljós og hug-
myndafræðin traust. Hana
þarf að skrifa af yfirsýn,
þekkingu og krafti til þess
að tekið sé mark á henni.
El
ín
Es
th
er
Málið
Ert þú algjörlega
ólæs og -skrifan
di?
Engar áhyggju
r!
Pedró bjargar þ
ér!
Tveggja vikna n
ámskeið fyrir
ólæsa sem haf
a aldrei lært að
lesa.
Skráning og fy
rirspurnir á
pedro@morgaes
.is
eða með pósti
til:
Lestrarskóli Ped
rós mörgæsar
Klakabraut 1, 90
5 Surtsey.
Frekari upplýsi
ngar á
www.egkannekk
iadlesa.is
Tungutak
Baldur Sigurðsson
balsi@hi.is
Í slensku sjónlistaverðlaunin verðaendurvakin í lok næstu viku, þrírlistamenn hafa verið tilnefndir tilverðlaunanna, valinn verður heið-
urslistamaður og einnig hlýtur ungur
listamaður viðurkenningu. Sjón-
listaverðlaunin, sem voru veitt þrívegis á
árunum 2006-2008 á uppskeruhátíð á
sviði myndlistar og hönnunar, voru
haldin að frumkvæði Listasafnsins á Ak-
ureyri sem nú heyrir undir Sjónlista-
miðstöðina sem rekin er af Akureyrarbæ.
Verðlaunahátíð sjónlista
Hannes Sigurðsson, listfræðingur og for-
stöðumaður Sjónlistamiðstöðvarinnar,
segir að menn hafi séð fyrir sér að Sjón-
listaverðlaunin yrðu verðlaunahátíð
sjónlista á svipaðan hátt og Eddan,
Gríman, Íslensku bókmenntaverðlaunin
og Íslensku tónlistarverðlaunin. Hátíðin
var fyrst haldin árið 2006 og endurtekin
árin 2007 og 2008 en féll síðan niður í
kjölfar fjármálahrunsins. Upphaflega
hugmyndin gerði aðeins ráð fyrir að
myndlistarfólk yrði verðlaunað en
hönnuðum og arkitektum var síðan boð-
ið að vera með.
Í tengslum við verðlaunaafhendinguna
var haldin sýning í Listasafni Akureyrar,
gefin út vönduð sýningarskrá og haldið
alþjóðlegt málþing. Sýnt var frá verð-
launaafhendingunni í beinni útsendingu
Sjónvarpsins, en eftir verðlaunaafhend-
ingu og sjónvarpsútsendingu var slegið
upp grímuballi.
Hannes segir að verðlaunin verði nú
endurreist í nokkuð breyttri mynd, „en
nú verður fókusinn á myndlist þar sem
engin sambærileg fagverðlaun eru til
staðar. Þrír listamenn verða tilnefndir til
verðlauna og verður einn af þeim sæmd-
ur Sjónlistaorðunni. Auk þess mun einn
heiðurslistamaður hljóta viðurkenningu
fyrir ævistarf og grasrótarsamtök og
ungur upprennandi listamaður mun
hljóta sérstaka viðurkenningu sem nefn-
ist Spíran 2012.“ Aðrar breytingar á
verðlaununum miða að því að draga sem
mest úr kostnaði vegna þeirra, að sögn
Hannesar, enda sé mikilvægt að tryggja
að verðlaunin leggist ekki af vegna fjár-
skorts. „Hugmyndin og framkvæmdin er
að frumkvæði Norðlendinga og Sjón-
listamiðstöðin hefur því yfirumsjón með
verkefninu, leiðir saman allar þær stofn-
anir og lykilsamtök sem að verkinu
þurfa að koma til að hátíðin rísi undir
nafni.“
Þrír listamenn tilnefndir
Að sjónlistarverðlaununum nú standa
Samband íslenskra myndlistarmanna,
Listaháskóli Íslands og Listfræðafélag Ís-
lands með stuðningi Mennta- og menn-
ingarmálaráðuneytis og Safnasjóðs.
Dómnefnd verðlaunanna skipa Hildur
Bjarnadóttir fyrir hönd Myndlist-
ardeildar Listaháskóla Íslands (LHÍ),
Hlynur Hallsson fyrir hönd Sambands
íslenskra myndlistarmanna (SÍM) og
Kristín Dagmar Jóhannesdóttir fyrir
hönd Listfræðafélags Íslands (LFÍ).
Þrír listamenn eru tilnefndir til Sjón-
listarverðlaunna að þessu sinni og einn
þeirra hlýtur Íslensku sjónlistaorðuna
sem afhent verður næstkomandi
fimmtudag í Menningarhúsinu Hofi á
Akureyri. Tilnefnd eru Ásmundur Ás-
mundsson fyrir sýninguna Hola í Lista-
safni Reykjavíkur – Hafnarhúsi sem
haldin var árið 2009, Katrín Sigurð-
ardóttir fyrir sýninguna Katrin Sig-
urdardottir at the Met sem haldin var á
Metropolitan safninu í New York, 2010-
2011 og Ragnar Kjartansson fyrir sýning-
arnar The End, framlag Íslands á
Feneyjatvíæringnum árið 2009, Bliss á
Performa-hátíðinni í New York, 2011 og
Song í Carnegie safninu í Pittsburgh árið
2011. Þau Katrín og Ragnar hafa áður
verið tilnefnd til verðlaunanna, Katrín
árið 2006 og Ragnar Kjartansson árið
2008.
Líkt og var með Sjónlistaverðlaunin á
árum áður verður sett upp sýning á
völdum verkum þeirra Ásmundar, Katr-
ínar og Ragnars í Listasafni Akureyrar
næstkomandi laugardag ásamt sýn-
ishornum af verkum heiðurslistamanns
og Spíru 2012. Einnig verður gefin úr
rafræn sýningarskrá á íslensku og ensku
sem hægt verður að lesa á vefsetri Sjón-
listamiðstöðvarinnar, sjonlist.is.
Sjónlista-
verðlaunin
endurvakin
Íslensku sjónlistaverðlaunin voru á sínum tíma
ein helsta viðurkenning á sviði myndlistar,
hönnunar og arkitektúrs. Þau lögðust af í kjölfar
efnahagshrunsins 2008 en verða nú endurvakin.
Árni Matthíasson arnim@mbl.is
Lesbók