Morgunblaðið - Sunnudagur - 28.10.2012, Blaðsíða 42

*Fjármál heimilannaFlestir kaupa skyndibita á föstudögum og karlar kaupa tvöfalt meira en konur
Föstudagar eru skyndibitadagar ef marka má tölur unnar úr Meniga-hagkerfinu. Á föstudögum fer fram19% af heildarskyndibitaveltu Íslendinga en það er 73% meiri velta en á mánudögum. Þessar niðurstöðurkoma kannski ekkert sérstaklega á óvart, á föstudögum er löng vinnuvika að baki og afslöppun og róleg-
heit meira spennandi kostur en matvörubúðin. Á þessum tímapunkti getur verið erfitt að standast freistingar
og einfalda og fljótlega leiðin, það er skyndibitinn, vill verða fyrir valinu.
Það sem kemur meira á óvart er hvað karlmenn eyða miklu meira í skyndibita en
konur, en þeir standa á bak við 62% af heildarskyndibitaneyslunni. Getur verið að ís-
lenskir karlmenn séu svona miklu veikari fyrir skyndibita en konur? Kannski ekki,
kannski eru þeir svo miklir herramenn að þeir bjóðast oftar til að skjótast eftir
skyndibitanum og borga reikninginn.
Ef við skoðum Meniga-tölfræðina aðeins betur má sjá að Íslendingar eyða að með-
altali um 5.400 krónum á mánuði í skyndibita, eða næstum 65.000 krónum á ári. Þetta
er jafnhá upphæð og meðal-Bandaríkjamaður eyðir í skyndibita árlega en Banda-
ríkjamenn eru oftar en ekki eru teknir sem dæmi þegar rætt er um ofneyslu skyndi-
bita.
Eins og þessar tölur gefa til kynna, og flestir vita, má spara sér dágóða summu
með því að draga úr skyndibitaneyslu og kemur því eitt ráð að lokum sem hjálpar til
við að draga úr skyndibitafreistingunni á föstudögum: Föstudagsmatargerðin getur verið einföld og fljótleg,
en jafnframt freistandi. Gott er að versla inn fyrir föstudagsmatinn á fimmtudegi, eða jafnvel fyrr í vikunni,
og ef allt hráefni er fyrir hendi er ekki svo mikið mál að útbúa eigin pítsu eða steikja hamborgara. Oftast nær
er það líka töluvert hollari kostur.
Niðurstöður eru byggðar á upplýsingum úr Meniga-hagkerfinu. Um 30.000 Íslendingar eru skráðir í Meniga
og eru upplýsingarnar því byggðar á kortafærslum frá næstum 10% þjóðarinnar.
Aurar og
krónur
DAGAR SKYNDIBITA NEYSLA SKYNDIBITAFÆÐIS
20%
18%
16%
14%
12%
10%
Su
nn
ud
ag
ur
Má
nu
da
gu
r
Þr
iðj
ud
ag
ur
Mi
ðv
iku
da
gu
r
Fim
mt
ud
ag
ur
Fö
stu
da
gu
r
La
ug
ard
ag
ur
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
Karlar Konur
ÁSLAUG
PÁLSDÓTTIR
S
amkvæmt frumvarpi til laga sem
liggur fyrir alþingi verða í fyrsta
sinn sett lög um smálán. Nái
frumvarpið fram að ganga verð-
ur sett þak á kostnað vegna lánveitinga.
Árleg hlutfallstala kostnaðar neyt-
endalána mætti ekki nema meira en 50
hundraðshlutum að viðbættum stýrivöxt-
um Seðlabanka Íslands. Þetta yrði afar
mikil breyting frá því sem nú er. Í um-
sókn Samkeppniseftirlitsins um frum-
varpið kemur fram að tiltekin teikn séu
á lofti um að þessi markaður sé ekki
sérlega virkur því fyrirtækin sem á hon-
um starfa virðast einkum keppast um að
veita sem greiðast aðgengi að lánum í
stað þess að keppa á grundvelli verðs og
vörueiginleika líkt og almennt gerist á
mörkuðum þar sem samkeppni er virk.
Að mati Fjármálaeftirlitsins ætti lánveit-
andi sem rekur heilbrigt fyrirtæki ekki
að þurfa að leggja á hærri vexti en sem
nema allt að 50% eða 100% af árlegri
hlutfallstölu kostnaðar að viðbættum
stýrivöxtum Seðlabanka Íslands.
Líkt og Íslendingar hafa mörg ríki
brugðist við uppgangi smálánafyrirtækja
á undanförnum árum með lagasetningu.
Hefur nú um það bil helmingur af aðild-
arríkjum Evrópusambandsins ákvæði
um hámarksvexti í löggjöf sinni. Finnar
lögðu nú á haustþingi fram frumvarp
sem kveður á um hámarksvexti á smál-
ánum og Danir hafa tilkynnt að þeir
muni gera slíkt hið sama.
Finnar finna að smálánum
Finnska frumvarpið er mjög svipað því
íslenska það er að segja að sett verður
hámark á árlega hlutfallstölu kostnaðar
(ÁHK) lána. Munurinn er að samkvæmt
finnska frumvarpinu á þetta hámark við
öll lán, hvort sem þau eru eins skiptis
lán, viðvarandi lán, tryggð með veði eða
ekki. Fyrirhugaðar takmarkanir í Finn-
landi ná ekki til lána vegna vörusölu (að
því gefnu að enginn möguleiki sé á að fá
reiðufé út úr viðskiptunum). Eins ná
takmarkanirnar ekki til lána með höf-
uðstól hærri en 2.000 evrur eða sem
svara rúmum 320.000 íslenskum krón-
um. Samkvæmt frumvarpsdrögunum
verður hámark árlegrar hlutfallstölu
kostnaðar vegna lána 50 prósentustigum
hærra en viðmiðunarvextir samkvæmt
finnsku vaxtalögunum, en þeir eru nú
1%. Þannig yrði hámarks ÁHK smálána
nú 51%. Finnar ganga enn lengra en Ís-
lendingar því einnig stendur til breyta
finnsku vaxtalögunum þannig að heildar-
áfallinn kostnaður, svo sem drátt-
arvextir, innheimtukostnaður og þess
háttar fari ekki umfram fyrrgreint há-
marks ÁHK. Ennfremur verður inn-
heimta annars kostnaðar, svo sem fyrir
textaskilaboð eða önnur samskipti milli
lánþega og lánveitanda bönnuð með
þeim rökum að auka gegnsæi og getu
neytenda til að meta heildarlántöku-
kostnað.
Eins verða lagðar auknar skyldur á
herðar lánveitenda um lánshæfimat lán-
takenda og á í framtíðinni að taka til
tekna og annarra fjárhagsaðstæðna
væntanlegra lántaka.
Í frumvarpinu er tekið fram að vaxta-
þakið nái einungis til lána sem veitt eru
eftir að lögin taka gildi, það er, að lögin
séu ekki afturvirk, að undanskildu því að
frá og með gildistöku þeirra verður
óheimilt að krefjast gjalda fyrir sam-
skipti svo sem smáskilaboð og þess hátt-
ar vegna lána sem veitt eru fyrir gild-
istöku laganna.
FRUMVARP UM SMÁLÁN
Smálán í óláni
ÓFÁIR LÁNTAKENDUR HAFA FARIÐ FLATT Á SMÁLÁNUM. Í NÝJU FRUMVARPI ERU AUKNAR KRÖF-
UR GERÐAR TIL SMÁLÁNAFYRIRTÆKJA UM AÐ KANNA GREIÐSLUGETU ÞEIRRA SEM TAKA LÁNIN.
Breki Karlsson breki@breki.com
Árleg hlutfallstala kostnaðar (ÁHK) mælir heildarkostnað við
lántöku. ÁHK mælir ekki bara vaxtakostnað heldur innifelur
hún allan annan kostnað, s.s. lántökugjald og seðil- og inn-
heimtukostnað (þó ekki vegna vanskila eða vanefnda). ÁHK
er notuð til að bera saman mismunandi lánakjör.
Smálánavextir:
Dæmi: 10.000 kr. lán sem tekið er í 15 daga.
Núverandi dæmigerður kostnaður smálána: 2.500 kr. Sé
kostnaðurinn umreiknaður í ÁHK er hann 21.176% [ 1,25 í
veldinu 360/15].
Hámarksvextir samkvæmt nýju frumvarpi eru 50% auk
stýrivaxta sem nú eru 5,75% = 57,75% ÁHK. Því mætti inn-
heimta 208 króna kostnað af sama láni.
Árleg hlutfallstala kostnaðar
Í þrettán Evrópulöndum eru þegar lög í gildi um hámarks-
vexti sem lánveitandi getur krafist af lántökum. Þrjú landanna,
Grikkland, Írland og Malta, hafa svokallað algert vaxtahá-
mark, en önnur, Belgía, Eistland, Frakkland, Holland, Ítalía,
Pólland, Portúgal, Slóvakía, Sóvenía, Spánn og Þýskaland, hafa
hlutfallslegt eða breytilegt vaxtaþak svipað því sem lagt er til í
frumvarpinu sem liggur fyrir alþingi Íslendinga. Þannig mega
til dæmis vextir skammtímalána í Frakklandi upp að 1.524
evrum ekki vera hærri en 20,56% um þessar mundir.
Bannað í Bandaríkjunum
Í þriðjungi ríkja Bandaríkjanna eru smálán (sem þar í landi
ganga undir nafninu Payday loans) beinlínis bönnuð eða ekki
fýsileg vegna laga um okurvexti. Árið 2007 voru ennfremur
samþykkt alríkislög sem kveða á um að ekki megi lána banda-
rískum hermönnum á hærri vöxtum en 36%. Í Kanada er ár-
leg hámarkshlutfallstala kostnaðar lána 60%.
ÞAK Á VEXTI SMÁLÁNA
Helmingur Evrópuríkja er
með lög um hámarksvexti