Morgunblaðið - 17.11.2012, Síða 40

40 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 17. NÓVEMBER 2012
Það er með miklum
þunga sem ég skrifa
þessi orð. Und-
anfarnar vikur hafa
komið fram trúverð-
ugir aðilar sem bent
hafa á þá miklu hættu
sem felst í að við Ís-
lendingar undirgöng-
umst að fullu þær
kröfur sem erlendir
aðilar eiga á þjóð okk-
ar. Mér hefur fundist
sem ekki gæti fulls skilnings hjá
stjórnvöldum og sumum embætt-
ismönnum á þeim hættum sem nú
steðja að Íslandi – því þessi skrif.
Vandamálið
Vandamálið sem við Íslendingar
stöndum frammi fyrir er að landið
framleiðir ekki nægan gjaldeyri til
að standa undir skuldbindingum
gagnvart erlendum kröfuhöfum og
jöklabréfaeigendum. Skuldbinding-
arnar nema í dag um 1.200 millj-
örðum króna og við eigum ekki
gjaldeyri til að mæta þeim. Gjald-
eyrisforðinn (sem er tekinn að láni)
og jákvæður viðskiptajöfnuður
standa sennilega undir greiðslum
sem tengjast afborgunum af erlend-
um lánum atvinnulífsins og op-
inberra aðila næstu ár – en rétt svo.
Til að borga kröfuhöfum þyrftum
við að hafa í handraðanum á næstu
árum um 1.200 milljarða króna
aukalega í erlendum gjaldeyri. Við
þá upphæð bætast síðan árlega um
70 milljarða vextir og arður af hlut-
bréfum í bönkunum. Upphæðin fer
því hækkandi eftir því sem tíminn
líður bak við gjaldeyrishöft.
Skuldbindingarnar tengjast ann-
ars vegar skilanefndum gömlu
bankanna og hins vegar jöklabréf-
unum. Kröfuhafar munu að öðru
óbreyttu fá greiddar eignir skila-
nefndanna eftir að bankarnir gömlu
hafa gert nauðasamninga og fara í
gjaldþrotaskipti. Eignirnar sem
þrotabúin munu skipta milli kröfu-
hafa eru m.a. reiðufé (innstæður),
skuldabréf milli gamla og nýja
Landsbanka og hlutafé í Íslands-
banka og Arion. Eignir sem oft eru
kenndar við jöklabréfin eru reiðufé
í bönkum og ríkisskuldabréf. Talið
að um 60% þeirra séu í eign sömu
aðila og eiga kröfur á gömlu bank-
ana. Aðrar eignir gömlu bankanna
eru í erlendum gjaldmiðlum, rúm-
lega 11 milljarðar evra (um 1.800
milljarðar króna), en ég mun ekki
fjalla um þær hér. Ég er reyndar
þeirrar skoðunar að ekki eigi að
greiða þær eignir út í gjaldeyri,
a.m.k. að sinni, heldur loka bak við
gjaldeyrishöft. Þessar eignir gætu
síðar reynst lykillinn að lausn haft-
anna.
Gjaldeyrishöftin
Lög um takmarkanir á hreyf-
ingum fjármagns úr landi ná núna
til jöklabréfanna og nemur upphæð
þeirra um 1/3 þess fjár sem hér er
um rætt. Aðrar skuldbindingar, sem
eru á forræði skilanefndanna, eru
undanþegnar gjaldeyrishöftum. Út-
greiðslur úr þrotabúunum eru hins-
vegar háðar reglum sem Seðlabank-
anum var með lögum falið að setja.
Um 2/3 upphæðarinnar eru því sett-
ir undir reglugerðarákvörðun Seðla-
bankans sem hlýtur að teljast í
meira lagi óheppilegt í ljósi hinna
gríðarlegu hagsmuna sem undir eru
fyrir alla Íslendinga. Slíkar ákvarð-
anir eiga kjörnir fulltrúar að taka –
ekki embættismenn.
Þetta er ekki end-
urfjármögn-
unarvandamál
Fram til þess hafa
stjórnvöld að mestu
litið á vandamálið sem
hér er lýst sem endur-
fjármögnunarvanda.
Við þyrftum einfald-
lega að fá lánað fé er-
lendis, losa erlenda að-
ila út og síðan yrðu
lánin greidd til baka á
næstu árum og áratug-
um. Sú leið gengur
hinsvegar ekki upp. Jafnframt eru
hugmyndir, m.a. ég hef lagt þær
fram, sem byggjast á að ríkið skipti
á krónum og skuldabréfum í er-
lendri mynt óráð – gleymum þeim.
Viðskiptaafgangur landsins, þ.e.
munurinn á inn- og útflutningi og
nettó vaxtagreiðslum til útlanda,
stendur tæpast undir afborgunum
og vöxtum sem við þegar þurfum að
standa í skilum með, hvað þá stend-
ur hann undir því að borga af höf-
uðstól og vöxtum krafna erlendra
kröfuhafa. Hugsanlega væri þó
hægt að greiða upphæðina til baka
með því að auka viðskiptaafgang
landsins en þá þyrfti að veikja
gengi krónunnar gríðarlega, senni-
lega um 20-30%, allt þar til lánin
hefðu verið greidd upp. Lífskjör
myndu versna eftir því. Í mínum
huga er sú leið algjörlega ófær.
Hún myndi leiða til efnahagslegrar
gjöreyðingar og fólksflótta. Þetta
eru stór orð en því miður sönn. Til
samanburðar var fyrsta útgáfa Ice-
save „ekki nema“ 470 milljarðar
króna þegar Alþingi samþykkti
kröfuna og sú síðasta um 30 millj-
arðar. Óþarft er að taka fram að er-
lend lán til framkvæmda yrðu með
öllu útilokuð við þessar kring-
umstæður vegna skuldastöðu lands-
ins.
Mun nær er því að tala um
vandamálið sem endurgreiðslu-
vanda. Við eigum ekki gjaldeyri og
við munum ekki framleiða nægan
gjaldeyri til að standa undir því að
greiða höfuðstól, vexti og vaxtavexti
af 1.200 milljörðum króna til er-
lendra kröfuhafa.
En af hverju ekki að loka
krónurnar inni í fjárfestingum
á Íslandi?
Af og til hafa komið fram hug-
myndir um að breyta krónunum
umræddu í framkvæmdafé á Ís-
landi. Erlendir kröfuhafar myndu
einfaldlega fjármagna banka, ríki,
sveitarfélög og opinber fyrirtæki
jafnframt því sem þeir gætu gerst
hluthafar í íslensku atvinnulífi. Í
mínum huga er það ekki heillandi
tilhugsun að erlendir kröfuhafar
eignist íslenskt atvinnulíf og ís-
lenskar skuldir. Þá værum við
sannarlega orðnir þrælar erlendra
fjármagnseigenda sem hefðu allt
aðra hagsmuni en Íslendinga að
leiðarljósi. Gagnlegt er að líta til
reynslu Finna af sambærilegum
kringumstæðum en þeir misstu
eignarhald á fyrirtækjum eins og
Nokia fyrir óverulegar upphæðir í
kreppunni þar í landi í byrjun tí-
unda áratugar síðustu aldar. Ekki
er enn gróið um heilt vegna þess.
Jafnframt er hollt að hafa í huga
vægi Framtakssjóðs lífeyrissjóð-
anna í íslensku atvinnulífi, en marg-
ir hafa kvartað undan fyrirferð
hans. Sjóðurinn er um 40 sinnum
minni en sú upphæð sem hér er um
rætt. Menn geta rétt gert sér í hug-
arlund hvort Íslendingar yrðu sáttir
með það að erlendir aðilar ættu
nær allt atvinnulíf á Íslandi.
Kannski er það óþarft, en ég vil þó
taka fram að ég er almennt mjög
fylgjandi erlendri fjárfestingu á öll-
um sviðum íslensks atvinnulífs. En
Eftir Tryggva Þór
Herbertsson
» Við brugðumst rétt
við hruni bankanna
og ég óska að við berum
gæfu til að bregðast rétt
við þessari vá.
Tryggvi Þór
Herbertsson
Að steðjar vá
Fólk ferðast oft um
Alpana og ægifögur
fjallalönd. Þar er
Sviss eitt fegursta
landið. Sveitir geisla
út sælu. Húsin bera
alpasvip með stór og
mikil þök, sem skaga
út fyrir veggi. Undir
gluggum eru skúffur
með blómum, beg-
óníum, dalíum. Hrein-
leiki er mikill, en Sviss er eins og
skreyting í búðarglugga um jólin.
Flestir vita, að efnahagur er mjög
góður og íbúar með þeim efn-
uðustu í Evrópu. Landið er talið
eftirsóknarvert. Þar eru framleidd
gæðaúr, einnig mjólkurvörur og
sælgæti.
Bankar eru margir og stórir.
Hvaða peninga eru þeir að hant-
éra? Erlendar inneignir eru svo
miklar, að talið er að 10-15% af
þjóðarframleiðslu verði vegna fjár-
mála. Fræðingar eru þó ekki sam-
mála. – En ekki er allt sem sýnist.
Fyrir stuttu bárust fréttir af
morðárás á fjölskyldu í Frakk-
landi, sem hafi orðið vegna deilu
um auðæfi Saddams Husseins, fv.
einvalds, í Sviss. Gaddafi Líbíu-
forseti átti þar stórar upphæðir og
Mubarak einnig sem og fallnir for-
setar Jemen og Túnis. Ekki er að
efa, að forseti Sýrlands eigi þar
peninga og prinsarnir eða kóng-
arnir á Arabíuskaga. Vitað er, að
ráðamenn í Afríku eiga stórfé í
bönkunum og einstaklingar út um
allan heim. Hvað verður um pen-
ingana þegar eigendur falla frá?
Sviss er þekkt fyrir öryggi og það
er eitt móðurlanda bankaleyndar
ásamt Bretlandi.
Í fréttum fyrir stuttu kom fram,
að Lagarde, forstjóri AGS, hefði
lagt fram lista yfir tvö þúsund
auðuga Grikki sem eiga fé í Sviss
og lesa mátti í NYT, að tugir þús-
unda Grikkja eigi fé í Sviss. Þeir
þjást af skuldum, en elítan geymir
peninga í Sviss.
Fyrir nokkru tóku Þjóðverjar
að kaupa tölvugögn með stolnum
upplýsingum um innistæður auð-
ugra Þjóðverja í Sviss. Þýsk yf-
irvöld hafa tekið þátt í þeim leik.
Allmargir CD hafa verið keyptir
og kanslarinn Merkel
hefur fallist á slík
kaup. Lög um málin
eru í undirbúningi.
Svo mikið er um leka,
að Svissarar eru tald-
ir verða að falla frá
bankaleynd og upp-
lýsa stjórnvöld ann-
arra landa. Þá verður
forvitnilegt hvort
„sérstakur“ fái upp-
lýsingar um íslenska
auðmenn.
Það vakti athygli,
að Glasenberg nokkur, íbúi í
smábæ í Sviss, Rüschlikon við Zü-
richvatn, borgar tvo þriðju af
sköttum bæjarins. Hann er for-
stjóri hráefnafyrirtækisins Glen-
core. Þó er hann ekki eini auð-
maðurinn þar. Forstjórar,
bankamenn og grískur útgerð-
armógúll búa þar líka. Glasenberg
borgaði 290 milljónir evra í skatta,
en hann á 16% í Glencore. Einmitt
Sviss, hráefnasnautt land, hefur
breyst á stuttum tíma í eina
stærstu miðstöð með hráefni af
öllu tagi. Skatta eru jú hagstæðir.
Og her af lög- og bankamönnum
eru til þjónustu. 15-25% af heims-
viðskiptum með hrágrýti, kopar,
olíu og akurafurðir fara í gegnum
fyrirtæki eins og Glencore í Sviss.
Margir sjá í þessu nýjar tekjur í
staðinn fyrir hrörnandi banka-
hagnað.
Glasenberg stýrir með 40 dótt-
urfyrirtækjum „heimsveldi“, 60%
af opnum sinkmarkaði, 50% af
kopar, 45% af blýi. Á síðasta ári
hagnaðist Glencore um 4,3 millj-
arða dollara og var með fingur í
186 milljörðum dollara. Það er
ekki allt, því stefnt er að samein-
ingu við fyrirtækið Xstrata, en þá
verður til risi stærri en Volkswa-
genfyrirtækið. Þó er Glencore lítið
þekkt, en bransinn hjúpar sig
þagnarmúr.
Genf er alþjóðleg miðstöð í
franska Sviss. Þriðjungur allrar
olíusölu heims fer um hendur fyr-
irtækja í Genf. Vitol og Trafigura
eru með fingur í umsetningu, sem
er jafnmikil og þjóðarframleiðsla
Austurríkis. Sum starfa þó að
birgðastjórnun og panta skips-
ferðir og geymslur. En þá er af-
gjald hærra. Mýgrútur af lög-
mönnum, tryggingarfyrirtækjum,
skipamiðlurum og flutningafyr-
irtækjum er til taks. Hagstæðar
skattareglur laða starfsemi að
stöðum eins og Zug, Genf og Ba-
ar. Og dótturfyrirtæki eru í
skattaskjólum eins og Bermuda og
Antillaeyjum. Menn taka út hagn-
að þar.
Hráefnamilliliðir eru að verða
hættulegur bransi því upplýsingar
fara vaxandi um þá og margir íbú-
ar eru andsnúnir honum af póli-
tískum og siðferðilegum ástæðum.
Andóf hefur sprottið upp eins og
„Upplýsandinn frá Bern“. Afgjöld
til milliliða eru á kostnað fátækra
framleiðenda í Afríku og koma
líka fram í verði til neytenda.
ESB er farið að berjast gegn
skattaparadísum í Sviss, sem laða
til sín skuggalega starfsemi. Með
lágum sköttum, fjölbreyttri að-
stoð, tryggingum, bankaleynd,
þagnarmúrum og velvild gagnvart
gróða er Sviss land, sem hýsir
nefnda milliliði. Þetta er gengið út
í öfgar og endalok eru ekki langt
undan. Andóf siðferðispostula
kemur íbúum á óvart, en þeir hafa
talið sig hreina og góða borgara.
En þeir eru eins og dýragarðs-
stjórar, sem fóðra þessi villidýr,
sem hafa troðið sér inn í viðskipti
með hráefni og matvæli.
Aðalstöðvar Alcoa í Evrópu eru
í Sviss. Það er engin tilviljun. Það
væri forvitnilegt að sjá hvernig
verðmyndun á áli er og hvar hagn-
aður er tekinn út. Lítil umræða er
á Íslandi um verðmyndun á súráli,
en rætt hefur verið þó um „hækk-
un í hafi“. Íslandi fær slikk fyrir
orkuna eins og menn vita. Stórfyr-
irtæki sjá um hráefni og kaupa
svo afurðir, en þá er orkuaðili
býsna varnarlaus. Ætli fyrirtækin
taki ekki út hagnað í báðum end-
um.
Svissað á svínarí
Eftir Jónas
Bjarnason » Sviss er fallegt og
traust land, en hefur
laðað til sín óþarfa milli-
liði, sem hagnast gíf-
urlega. Bankaleynd og
ofurhagnaður gætu orð-
ið skammlíf.
Jónas Bjarnason
Höfundur er efnaverkfræðingur.
Sunnuhlíð 12, Akureyri, sími 462 1415
www.tonabudin.is
Síðumúla 20, Reykjavík, sími 591 5340
www.hljodfaerahusid.is
Yamaha píanó og flyglar
með og án “silent” búnaðar.
Áratuga góð reynsla gerir
Yamaha að augljósum kosti
þegar vanda skal valið.
Veldu gæði,
veldu
- með morgunkaffinu