Morgunblaðið - 22.12.2012, Blaðsíða 35

35
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 22. DESEMBER 2012
Að störfum Það var unnið hörðum höndum við höfnina í gær enda síðasti vinnudagur, hjá mörgum, fyrir jólafrí.
Golli
Heimssýn er þver-
pólitísk fjöldahreyfing
með yfir 6.000 fé-
lagsmenn. Samtökin
eiga 10 ára afmæli en
þau voru stofnuð hinn
27. júní 2002 með það
að markmiði að verja
fullveldi Íslands og
stuðla að opinni um-
ræðu um Evrópu- og
alþjóðasamstarf. Frá því naumur
meirihluti Alþingis samþykkti að
sækja um aðild að Evrópusam-
bandinu hefur kraftur samtakanna
beinst að því að miðla upplýs-
ingum um afleiðingar þess að
ganga í ESB, stöðu aðild-
arviðræðnanna og benda á þá að-
lögun sem íslensk stjórnsýsla
gengur nú í gegnum.
Allar skoðanakannanir sem
gerðar hafa verið frá því í byrjun
ágúst 2009 segja okkur að mikill
meirihluti landsmanna sé andvígur
inngöngu Íslands í ESB. Nið-
urstöður skoðanakönnunar sem
Capasent Gallup gerði fyrir
Heimssýn í október sl. eru þær að
57,6 prósent þjóðarinnar eru and-
víg aðild Íslands að Evrópusam-
bandinu, hlynntir aðild eru 27,3
prósent og hlutlausir eru 15 pró-
sent. Það er því einsýnt að meiri-
hluti landsmanna hefur ekki
áhuga á því að ganga í ESB.
Skoðanakannanir sýna einnig að
mikill meirihluti landsmanna vill
draga til baka ESB-umsókn Ís-
lands.
Í vor verður kosið til Alþingis. Í
þeirri kosningabaráttu munu Evr-
ópumálin og afstaða flokka og
frambjóðenda til aðildarumsókn-
arinnar verða í brennidepli. And-
stæðingar þess að Ísland gangi í
ESB verða að snúa bökum saman
í aðdraganda kosninga og leita
allra leiða til að stöðva það ólýð-
ræðislega aðlögunarferli sem nú
er í gangi. Heimssýn mun ekki
láta sitt eftir liggja í þeim efnum.
Um leið og við óskum lands-
mönnum öllum gleðilegra jóla og
þökkum fyrir samstarfið á liðnu
ári, hvetjum við alla þá sem deila
skoðun okkar á aðildarumsókn Ís-
lands að ESB til að beita sér af
krafti í baráttunni framundan. Ís-
land, já takk – ESB, nei takk.
Eftir Ásmund Einar
Daðason og Unni
Brá Konráðsdóttur
» Andstæðingar þess
að Ísland gangi í
ESB verða að snúa bök-
um saman í aðdraganda
kosninga og leita allra
leiða til að stöðva aðlög-
unarferlið.
Ásmundur Einar
Daðason
Höfundar eru formaður
og varaformaður Heimssýnar.
Stöðvum
ESB-umsóknina
Unnur Brá
Konráðsdóttir
Snemma vors 2009
tóku ríkisstjórn Ís-
lands og Reykjavík-
urborg þá framsýnu,
en sannarlega ekki
óumdeildu ákvörðun
að ljúka við byggingu
tónlistar- og ráð-
stefnuhússins Hörpu.
Ella hefði orðið að rífa
hana eða hún hefði
staðið eins og skemmd
tönn í hafnarkjafti
Reykjavíkur, minnisvarði um allt
það versta við þensluna fyrir hrun.
Skuldbindingin sem íslenskir skatt-
borgarar tóku á sig til að ljúka
byggingunni nam um 18 milljörðum
króna, en sama ár voru heildar-
tekjur ríkissjóðs um 440 milljarðar.
Nákvæmlega hundrað árum fyrr
var Safnahúsið við Hverfisgötu
opnað sem hýsti meðal annars
Landsbókasafn Íslendinga. Kostn-
aður við byggingu ásamt innrétt-
inum nam 220 þúsund krónum, en
á þessum árum voru heildartekjur
landssjóðs um ein milljón á ári.
Húsið var byggt í ráðherratíð
Hannesar Hafstein. Jón Jakobsson
landsbókavörður sagði um fram-
kvæmdina í ritgerð tíu árum eftir
opnun: „Honum var jafnkunnugt
sem oss hinum, sem þá áttu sæti á
þingi, hvílík heljar grýla bókasafns-
húsið var í augum ýmissa sparnað-
armanna á þinginu bæði lærðra og
leikra, sem óttuðust auðn í lands-
sjóði ef farið væri að eyða fé í
hundruðum þúsunda í svo „óarð-
bært“ fyrirtæki sem húsaskjól fyrir
bókmenntir, vísindi og listir.“ En
strax þessum áratug síðar var
vandfundinn sá maður sem taldi
það peningasóun að slá utan um
bókakost þjóðarinnar.
Þjóðleikhúsið reis á
fyrstu árum krepp-
unnar miklu á fjórða
áratugnum en ekki var
lokið við bygginguna
fyrr en eftir seinni
heimsstyrjöld. Eins og
Safnahúsið var það
byggt vel við vöxt og
bar vitni um háleita
drauma; þessi bygging
var álfaborg í huga
Guðjóns Samúelssonar
húsameistara, skrifaði
Jónas frá Hriflu: „Inn
í þessa nýju kletta-
borg átti þjóðin að ganga og kynn-
ast ævintýrum í nýjum sið.“ Harð-
ar deilur stóðu um húsið og alþingi
stöðvaði byggingu þess um tíu ára
skeið, en þær raddir þögnuðu fljótt
eftir að húsið var opnað. Varla get-
ur nokkur maður hugsað sér höf-
uðborgina án Þjóðleikhússins.
Hér verður ekki rakin bygg-
ingasaga Listasafns Íslands nema
til að minna á að bókmenntir, leik-
list og myndlist höfðu öll eignast
hús við hæfi þegar loks var ráðist í
byggingu tónlistarhúss með Hörpu.
Vel má vera að húsið sé of stórt, og
það hefur sannarlega verið „heljar
grýla sparnaðarmönnum“, en mun
einhver spyrja að því eftir áratug
eða svo, ef vel tekst til við rekstur
þess?
Í sumar urðu harðar og um
margt skiljanlegar umræður um
taprekstur á fyrsta starfsári húss-
ins og flókna félagauppbyggingu
þess. Hið fyrrnefnda hygg ég að sé
nánast óhjákvæmilegt fyrst eftir
opnun húsa á borð við Hörpu, hið
síðarnefnda á rætur til þess að
bygging hússins var upphaflega
einkaframkvæmd, samkvæmt sam-
komulagi við ríki og borg, og allir
samningar um það flóknir og félög-
in of mörg. Engu að síður er það
þetta stjórnarfólk, ásamt bygg-
ingameisturum og starfsfólki
Hörpu, sem sá til þess að húsið var
opnað með glæsibrag vorið 2011 og
var sótt heim af einni milljón
manna fyrstu 12 mánuðina sem það
var opið. Frá opnun og þar til nú
hafa verið haldnir næstum 600 list-
viðburðir í húsinu, og skiptast
nokkuð jafnt á milli rafmagnaðra
tónleika og órafmagnaðra; næstum
400 þúsund manns hafa sótt tón-
leika í húsinu, og eru þá ekki taldir
með ókeypis tónleikar í opnum
rýmum Hörpu. Mikill fjöldi hefur
líka sótt ráðstefnur, fundi og veisl-
ur í Hörpu og enn fleiri hafa komið
bara til að skoða þetta stærsta úti-
listaverk Íslands, taka myndir, fara
á netið, fá sér kaffi eða að borða
eða bara rölta um.
Af þessu verður engin önnur
ályktun dregin en sú að þorra þjóð-
arinnar þykir gaman að koma í
þetta hús og nýtir sér það óspart.
En ekki hafa allir jafn gaman af að
borga með því og eðlilegt að spurt
sé um tapreksturinn, sem nemur
hátt í 500 milljónum á þessu fyrsta
heila starfsári. Þá er fyrst til að
taka að fasteignagjöldin íþyngja
rekstrinum mjög, þau eru næstum
ein milljón á dag, og svo fer því
líka fjarri að tekjustofnar hússins
séu fullnýttir. Til þess þarf lengri
tíma, svolitla þolinmæði og hag-
felldan rekstur. En nú hafa verið
tekin stór skref til einföldunar fé-
lagauppbyggingarinnar. Félögin
Tótus, Agó og Portus hafa verið
sameinuð í félag sem ber einfald-
lega heitið Harpa. Ennfremur
stendur til að fella félagið Austur-
höfn inn í þá samsteypu, og þá
mun eftir standa eitt félag um
rekstur hússins; lóðirnar í kring
verða hins vegar í sér félagi, enda
umsýsla þeirra ótengd rekstri
Hörpu. Þá hefur verið höfðað mál
til að fá fram réttláta álagningu
fasteignagjalda sem aldrei hafði
verið gert ráð fyrir að yrðu svona
há. Blásið hefur verið til sóknar á
ráðstefnusviði, og liggur þegar fyr-
ir að bókanir á næsta ári, 2013, eru
helmingi fleiri en á því ári sem er
að líða. Harpa er að komast á kort-
ið í alþjóðlegu ráðstefnuhaldi. Von
er á nýrri tónlistarhátíð, raftónlist-
arhátíðinni Sónar, í húsið snemma
á næsta ári svo það verður hvergi
slegið slöku við í músíkinni.
Enda þótt mikið átak sé fram-
undan í rekstri hússins verður að
varast óraunhæfar kröfur. Það er
ekki hægt að ætlast til að tónlist-
armenn borgi meira fyrir aðstöð-
una í húsinu en þeir gera nú þegar,
þá mun tónleikum einfaldlega
fækka og húsið ekki nýtast þeim
sem það var byggt fyrir. Það er
líka rétt að gera sér grein fyrir því
að um 80% af ráðstefnuhúsum
heimsins eru í opinberri eigu, og
helmingur þeirra nýtur fjár-
framlaga frá sínum sveitarfélögum.
Skýringin er einföld, svo tekið sé
dæmi af Hörpu: Ekki er óvarlegt
að áætla að 500 manna ráðstefna,
sem stæði hér í 6 daga, myndi
skapa 300 milljóna tekjur hjá þeim
sem annast umsýslu ferðamanna,
hjá flugfélögum, hótelum, veitinga-
húsum, verslunum o.s.frv. Af þess-
ari upphæð rynnu líklega 10 millj-
ónir til Hörpu, eða rösklega 3%.
Margar borgir kjósa því að greiða
fyrir ráðstefnum, beint eða óbeint,
vegna þeirra margvíslegu tekna
sem þær færa samfélaginu. Á þetta
er minnt ekki til að mæla með að
sú leið verði farin hér, heldur til
þess að undirstrika að það verður
að horfa á rekstur Hörpu í stóru
samhengi og út frá því hvaða
tekjur húsið skapar og hvað það
hefur að bjóða þjóðinni og gestum
hennar. Ég er sannfærður um að
til þess er fullur vilji hjá eigendum
hússins, ríki og borg, og jafnframt
hinum raunverulegu eigendum, ís-
lenskum almenningi. Það er hægt
að bæta reksturinn verulega á
næstu árum eins og ný lang-
tímaáætlun sýnir, því hún gerir ráð
fyrir að hægt sé að minnka tap-
reksturinn um meira en helming á
næstu fjórum árum, og jafnvel um
80% fáist þó ekki væri nema þriðj-
ungs leiðrétting á fasteignagjöld-
um. Lækki þau um helming, ætti
húsið að geta orðið sjálfbært upp
úr 2016.
Húsaskjól fyrir tónlist, mannlíf
og menningu verður seint arðbært
– en það getur geymt upplifun
þeim sem það sækja sem er ofar
öllum fjárhagslegum mælikvörðum,
rétt eins og bæði Safnahúsið og
Þjóðleikhúsið og önnur menningar-
hús okkar hafa gert. Það veltur
hvorki á gleri né steypu, heldur
þeim listamönnum sem gera það að
vettvangi sínum. Nú þegar hafa
lagt leið sín til landsins stórkostleg-
ir tónlistarmenn, sem ekki hefðu
komið fram á Íslandi hefði Hörpu
ekki notið við. En mestu skiptir að
þjóðin líti á Hörpu sem sitt hús,
sitt félagsheimili, og sýni það sín-
um gestum – sæki það heim eins
þótt það eigi ekki erindi.
Eftir Halldór
Guðmundsson »En mestu skiptir að
þjóðin líti á Hörpu
sem sitt hús, sitt félags-
heimili, og sýni það sín-
um gestum – sæki það
heim eins þótt það eigi
ekki erindi.
Halldór
Guðmundsson
Höfundur er forstjóri Hörpu.
Harpa á tímamótum