Morgunblaðið - Sunnudagur - 06.01.2013, Blaðsíða 44

44 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 6.1. 2013
S
tundum eiga kjósendur leikinn, enda
er tiltekin lágmarksaðkoma þeirra
forsenda þess að þjóð sé talin búa við
lýðræði. Mörgum þykja kosningar á
fjögurra ára fresti þó naumast duga
til að þjóðir verðskuldi lýðræð-
isstimpilinn. Fleira þurfi að koma til.
Eru kjósendur óskeikulir?
Nú hefur sagan sýnt að kjósendur eru fjarri því að
vera óskeikulir og þeir hafa fallið í fjölmargar gryfj-
ur. Einvaldurinn, hinn pólitíski hryllingur Hitler,
fékk nægjanlegt umboð frá þýskum kjósendum í
kosningum til að komast í þá valdaaðstöðu sem þurfti
til að hrifsa til sín alræðisvald í framhaldinu. Og
stundum í annan tíma hefur verið auðvelt að plata
kjósendur, þótt afleiðingarnar hafi ekki orðið eins
ógurlegar og í Þýskalandi. Og stundum er hreinlega
komið aftan að kjósendum, jafnvel strax eftir kosn-
ingar. En svo er hitt, að sagan sýnir einnig að stjórn-
málamanni eða -flokki getur farnast illa komi hann al-
gjörlega hreint fram í aðdraganda kosninga.
Haustið 1979 stefndi í mesta glæsisigur Sjálfstæð-
isflokksins eftir sprungna vinstristjórn. Það sýndu
ótrúlegar niðurstöður kannana um fylgi hans. Flokk-
urinn ákvað hins vegar að koma beint framan að kjós-
endum sínum og birti fáeinum vikum fyrir kjördag
útfærða efnahagsstefnu, sem hann sagðist ætla að
hafa forystu um fengi hann atbeina kjósenda til. En
það kom í ljós að sú „framtíðarsýn“ flokksins reyndist
fádæma fylgisfæla og tilvonandi kjósendur hans
tvístruðust í allar áttir og sáust ekki meir. Kosninga-
stefnuskráin, Leiftursókn gegn verðbólgu, verð-
skuldaði í sjálfu sér ekki þessar viðtökur, en það er
aukaatriði. Hún fékk þessar viðtökur. Hún hafði svip-
uð áhrif á kjósendur og það hefði á barn að útlistað
væri hvernig tannlæknirinn myndi bera sig að í smá-
atriðum í viðgerð á illa förnum tönnum eftir kók-
drykkju og sykurát. Sjálfviljugt færi barnið aldrei til
þess tannlæknis. Og gallinn í þessu tilviki er að kjós-
endur eru ekki bara sjálfviljugir, heldur eru þeir
óviðráðanlegir herrar augnabliksins, þegar þeir
munda blýantinn í kjörklefanum.
Viðbrögð kjósendanna haustið 1979 voru skiljanleg,
en ekki endilega skynsamleg. Og hvað höfðu þeir upp
úr krafsinu að kosningum loknum? Illleysanlega
pattstöðu í stjórnmálum, sem endaði með pólitískum
undirmálum og sögulegu uppnámi í stærsta stjórn-
málaflokknum og þremur árum síðar var verðbólgan,
sem leiftursóknin átti að beinast gegn, orðin 80%,
miðað við heilt ár og 120% miðað við síðustu þrjá
mánuði.
Er þá boðskapurinn sá að stjórnmálamenn þurfi al-
mennt að vera loðnari og óljósari í boðskap sínum
fyrir kosningar en þarna var, til að tryggja árangur
sinn og hagstæð úrslit? Ætti kannski Steingrímur J.
Sigfússon að vera fyrirmyndin? Hann, sem fór fram í
kosningum, þrjátíu árum síðar, vorið 2009, sem ákaf-
asti pólitíski andstæðingur ESB, sem völ væri á, þótt
hann væri þá þegar búinn að gera leynisamning við
Samfylkinguna um að koma Íslandi inn í sambandið
með „kíkja í pakkann“-blekkingum? Að sjálfsögðu
ekki, enda er þetta eitt öfgafyllsta dæmi íslenskrar
stjórnmálasögu. Steingrímur laug sér vissulega út
fylgi, en stendur nú uppi sem berstrípaður pólitískur
svikahrappur og með fylgi í réttu hlutfalli við það.
En hin útfærða kosningastefnuskrá haustsins 1979,
Leiftursóknin, var ekki „óklók“ af því að hún upplýsti
kjósendur fyrirfram um hvað fyrir Sjálfstæðis-
flokknum vekti að gera, fengi hann til þess stuðning.
Reynslan sýnir að nær ógerlegt er að fá stuðning við
stefnu af þessu tagi nema jarðvegurinn hafi verið
undirbúinn, rækilega hafi verið útskýrt hversu
skammt aðrir kostir dygðu og hvernig landsmenn
þyrftu ekki lengi að bíða árangurs fórna sinna. For-
ysta Sjálfstæðisflokksins hafði undirbúið stefnuna í
þröngum hópi og þótt hún væri loks samþykkt af þar
til bærum nefndum flokksins voru flestir frambjóð-
endur og almennir flokksmenn illa færir um að tala
fyrir henni. Annaðhvort af því að þeir þekktu hana
ekki eða hefðu ekki sannfærst um ágæti hennar. Það
er nánast ógerlegt að útskýra flókna útfærslu efna-
hagstillagna í því ástandi sem ríkir síðustu vikur fyrir
kosningar.
En hvað um „beina lýðræðið?“
Það beinir athyglinni að kröfum um aukinn fjölda
„þjóðaratkvæðagreiðslna“ til að ákvarða um mál. Sú
krafa hljómar vel, en er ekki endilega sú einfalda og
áreiðanlega lausn, eins og látið er. Borgaryfirvöld
ætluðu að leysa ágreining um flugvöll með þessum
hætti. Miklum tíma, upplýsingaaustri og fjáraustri
var beint í þessa „lýðræðistilraun“. Þátttaka í þeim
kosningum var samt léleg og útkoman því ónýt. Þá
var auðvitað hlaupið í aulagírinn og sagt að allur þorri
borgarbúa hefði meðvitað ákveðið að fela þeim 18%
eða svo sem fengu örfáum fleiri atkvæði en hin 18%
að afgreiða málið. Slík útlistun var reynd á ný eftir
Má taka kjósand-
ann eins og
sjálfsagðan hlut?
* Það beinir athyglinni að kröfumum aukinn fjölda „þjóðarat-kvæðagreiðslna“ til að ákvarða um
mál. Sú krafa hljómar vel, en er ekki
endilega sú einfalda og áreiðanlega
lausn, eins og látið er.
Reykjavíkurbréf 04.01.13