Morgunblaðið - 18.05.2013, Blaðsíða 30

30 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 18. MAÍ 2013
Einu sinni spurði ég gamlan mann (sem var ásvipuðum aldri og ég er nú), sem hafði komiðvið sögu á vinstri væng stjórnmálanna, hvern-ig ætti að stjórna fólki. Svar hans var: With
malice towards none and goodness towards all. Með
þessum orðum vitnaði Finnbogi Rútur Valdemarsson (al-
þingismaður Sósíalistaflokks og síðar Alþýðubandalags
1949-1963) til ræðu Abrahams Lincolns, þegar hann tók í
síðara skiptið við forsetaembætti Bandaríkjanna hinn 4.
marz 1865. Að vísu ekki hárnákvæm tilvitnun því að Lin-
coln notaði enska orðið “charity“ en ekki “goodness“.
Þessi kafli í seinni innsetningarræðu Lincolns hljóðar
svo í íslenzkri þýðingu Lesbókar Morgunblaðsins hinn
13. febrúar 1966:
„Við skulum nú snúa okkur að því að ljúka hinu mikla
verki sem fyrir höndum er, án kala til nokkurs manns en
með vinarhug til allra og fastheldni við réttlætið eins og
Guð birtir okkur það;
Að græða sár þjóðarinnar, sjá þeim farborða sem stað-
ið hafa í stríðu eða ekkju hans og föðurlausum börnum,
að gera allt sem í okkar valdi stendur til að
skapa og varðveita réttlátan og varanlegan
frið innbyrðis og við allar þjóðir.“
Á góðum stundum sagði Bjarni heitinn
Benediktsson forsætisráðherra á Viðreisn-
arárunum stöku sinnum við vini sína og við-
mælendur: ég kann að stjórna landi. Það
voru ekki orðin tóm. Hann sýndi það í verki
að hann kunni að stjórna landi, sennilega betur en nokk-
ur annar á lýðveldistímanum.
Nú er ný kynslóð að taka við stjórn lýðveldisins og
sameiginlegra málefna fólksins í landinu. Ekki er ólíklegt
að einhverjir í þeim hópi velti þessum spurningum fyrir
sér: Hvernig á að stjórna fólki? Hvernig á að stjórna
landi? A.m.k. ættu þeir/þau að spyrja sig þessara spurn-
inga. En sennilega þurfa menn að hafa mikla lífsreynslu
að baki til þess að svara þeim spurningum með tilvitnun í
Lincoln.
Stjórnmálin eru skemmtileg og eftirsóknarverð, þegar
þau snúast um málefni, hinar stóru línur í lífi þjóða eða í
samskiptum þjóða í milli. Þau eru ógeðsleg og lágkúru-
leg, þegar kemur að rýtingsstungum í návígi. Síðarnefndi
þátturinn hefur einkennt stjórnmálabaráttuna á Íslandi
um of alla tíð. Sjálfsagt verður það alltaf þannig í fá-
mennum samfélögum. Og of oft er tilefni til að spyrja
sjálfan sig hvort það geti verið að illvilji í garð annarra
skili meiri árangri í pólitískri baráttu en góðsemi.
Lincoln þurfti að sameina þjóð sína eftir illvíga borg-
arastyrjöld.
Við Íslendingar höfum gengið í gegnum annars konar
borgarastyrjöld síðustu fimm ár. Í þeirri styrjöld hafa
menn ekki verið vegnir með vopnum en margir hafa ver-
ið vegnir eða að þeim vegið með orðum. Í sumra augum,
sem ekki hafa nægilega þykkan skráp til að þola „grimmt
umtal“, svo að ég vitni til orða gamals vinar míns, er það
ekki minni glæpur að „myrða“ fólk með orðum en vopn-
um.
Á síðustu fimm árum hefur enginn komið fram á sjón-
arsviðið með það að markmiði að sameina íslenzku þjóð-
ina eftir átök og sundrungu áranna í kjölfar hrunsins.
Kannski má segja að stjórnmálaforystan í landinu hafi
sameinast um að ýta undir sundurlyndi með því for-
dæmi, sem hún hefur gefið. Það er létt verk og löð-
urmannlegt að sundra þjóð. Það er meiri vandi að sam-
eina sundraða þjóð. Að græða sár þjóðar eins og Lincoln
komst að orði.
Hér á Íslandi eru mörg sár sem þarf að græða.
Ekki er ósennilegt að á næstu dögum muni ný rík-
isstjórn kynna stefnumál sín og athygli ekki sízt beinast
að því hvernig hún ætli að leysa úr skulda-
vanda heimilanna auk annarra verkefna,
sem hennar bíða í atvinnumálum og á öðr-
um sviðum.
Úrlausn á skuldavanda heimilanna er
forsenda fyrir því að þjóðin geti sameinast
um verkefni framtíðarinnar. Úrlausn þess
vanda fellur því vel að því markmiði, sem
ætti að vera eitt af höfuðmarkmiðum nýrrar kynslóðar
sem er að taka við landstjórninni að sameina þjóðina og
binda enda á það djúpstæða sundurlyndi, sem einkennir
samfélag okkar.
Það má vel vera, að við, stríðsmenn kalda stríðsins,
eigum erfitt með að rífa okkur upp úr gömlum og hálf-
föllnum skotgröfum en er einhver sérstök ástæða til að
ný kynslóð dembi sér ofan í þær?
Upplausn lýðræðissamfélaga Vesturlanda er komin á
það stig í kjölfar fjármálakreppunnar að kirkjunnar
menn í Evrópu sjá sér ekki lengur fært að sitja þegjandi
hjá. Það hefur gerzt í Bretlandi, á Spáni og á Kýpur að
þeir blandi sér beint í dægurmálabaráttu stjórnmál-
anna. Í því samhengi er athyglisvert að í fyrradag var
efnt til málþings hér, sem aðallega fjallaði um fjár-
málakapítalisma og siðferðileg og trúarleg sjónarmið í
því samhengi á vegum Stofnunar dr. Sigurbjörns Ein-
arssonar og Guðfræðistofnunar Háskóla Íslands.
Forystumenn nýrrar ríkisstjórnar ættu að íhuga það
um hvítasunnuhelgina, hvort þeir ættu kannski að setja
sér og flokkum sínum þau viðbótar markmið, auk hinna
veraldlegu að græða sár þjóðarinnar, að efla samstöðu
hennar, að draga úr sundurlyndi hennar, að hverfa af
braut mannvíga með orðum og vinna að því að sameina
þessa fámennu þjóð um ný og sameiginleg markmið.
Við vitum öll að það er erfitt að lifa í neikvæðu and-
rúmslofti. Á Íslandi ræður neikvæðni ríkjum á öllum
sviðum og hefur lengi gert.
Það er kominn tími til að lofta út og breyta til.
„…án kala til nokkurs manns
en með vinarhug til allra …“
Á Íslandi eru
mörg sár sem
þarf að græða
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Halldór Laxness var ómyrkur ímáli, þegar hann talaði um
kosningar. Hann skrifaði í Alþýðu-
bókinni 1929: „Kosníngar eru borg-
arastríð þar sem nef eru talin í stað
þess að höggva hálsa. Sá sem mestu
lofar og lýgur nær flestum nefjum. Á
hinum auvirðilega skrípaleik borg-
aralegrar skussapólitíkur verður
auðvitað einginn endi fyren vísinda-
legur stjórnmálaflokkur alþýðunnar
hefur tekið alræði.“
Sigurður Nordal var ekki heldur
hrifinn af lýðræði. Hann sagði í Ís-
lenskri menningu 1942: „Háski sá,
sem vofir yfir lýðræði nútímans og
hefur víða gert það svo valt, er fram-
ar öllu fólginn í fláttskapnum, þegar
almenningi er talin trú um, að hann
sé kúgaður samkvæmt umboði frá
honum sjálfum, eða hann er fyrst fé-
flettur og síðan látinn þiggja sína eig-
in eign í mútur og náðargjafir.“
Nordal vildi ekki kalla til „vísinda-
legan stjórnmálaflokk alþýðunnar“
eins og Laxness, heldur hinn upp-
lýsta einvald. Nordal sagði í grein-
inni „Samlagningu“ 1927: „Því mun
varla verða mótmælt, að sú ríkisheild
sé best farin, er einn úrvalsmaður
stjórnar á eigin ábyrgð og þeir menn,
sem hann kveður til.“ Nordal bætti
því hins vegar við, að jafnan hefði
reynst ærnum vandkvæðum bundið
að finna réttan einvald. Og allir vita,
hvernig hinum „vísindalegu stjórn-
málaflokkum alþýðunnar“, sem Lax-
ness sá fyrir sér, hefur gengið að
stjórna, þar sem þeir hafa fengið til
þess tækifæri.
Sönnu næst mun það því vera, sem
hinn gamalreyndi stjórnmálaskör-
ungur Winston Churchill sagði í
neðri málstofu breska þingsins 11.
nóvember 1947: „Enginn heldur því
fram, að lýðræðisfyrirkomulagið sé
fullkomið eða óskeikult. Raunar hef-
ur verið sagt, að ekki sé til verri
stjórnmálaaðferð en lýðræði, ef frá
eru skildar allar aðrar aðferðir, sem
reyndar hafa verið í tímans rás.“ Og
sannleikskjarni er líka í fleygum um-
mælum Vilmundar Jónssonar land-
læknis, sem ættuð munu vera frá
öðrum breskum stjórnmálamanni,
Clement Attlee: „Kosturinn við lýð-
ræði er, að losna má við valdhafana
án þess að þurfa að skjóta þá.“
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Að liðnum
kosningum
Oft er talað um að
„sækja fé til stjórn-
valda“ eða „úr ríkis-
sjóði“. Þannig undir-
búa Bændasamtökin
nú að sækja fé til
„stjórnvalda“ vegna
fjártjóns bænda NA-
lands vegna erfiðs vetr-
ar á þeim slóðum og
Bjargráðasjóður er
tómur. Bændur sækja
reyndar oft fé „til stjórnvalda“ því
veðurfarið hér á klakanum kemur
víst sífellt á óvart.
Nýlega komu fram í fjölmiðlum
vistmenn á hjúkrunarheimili á Vest-
fjörðum og aðstandendur þeirra sem
vildu ekki láta loka viðkomandi
hjúkrunarheimili tímabundið yfir
sumarorlofstímann og flytja vist-
mennina fjóra, sem þar dvelja, um 60
km veg til Ísafjarðar til tímabund-
innar dvalar þar á meðan starfsmenn
taka sér orlof. Fram kom í umfjöll-
uninni að þetta myndi spara í rekstri
heimilisins 8 m.kr. eða 2 m.kr. á
hvern vistmann. RÚV talaði við að-
standanda sem hneykslaðist á þeim
sparnaðarhugmyndunum og sagði
m.a. að annað eins væri nú sótt „í rík-
ishítina“. Hinn aldraði ætti þetta inni
o.fl. Þá tók hann sem dæmi um óþæg-
indin að aðstandendur hins aldraða
sjúklings sem kæmu í sumarfríi sínu
á heimaslóðir vildu gjarnan heim-
sækja ættingja sinn í hans umhverfi
og dvelja þar með honum þar í stað
þess að þurfa að fara 60 km til að
heimsækja hann á annað hjúkr-
unarheimili.
Ef starfsmaðurinn sem sér um
fjármál heimilisins og vann að sum-
arlokuninni til að ná fram nauðsyn-
legum sparnaði hefði haft heimildir til
að ráðstafa fjármununum til að ná
fram sparnaði, hefði hann getað boðið
hverjum sjúklingi segjum 500 þúsund
kr. fyrir óþægindin af flutningnum
þessar 6 vikur, en sparað samt 6
m.kr. Ætli það hefði komið annað
hljóð í sjúklinga og aðstandendur?
Það er a.m.k. auðveldara að eyða ann-
arra fé en eigin.
Mörg útgjöldin eru ákveðin og
margar sparnaðartillögur slegnar út
af borðinu á þeim grundvelli að pen-
ingarnir komi „frá stjórnvöldum“, „úr
ríkissjóði“ og jafnvel „úr
ríkishítinni“. En í raun
koma peningarnir frá
skattgreiðendum sem
sumir eru fátækir en
þurfa samt að greiða
skatta. Stjórnvöld vinna
með peninga skattgreið-
enda í umboði þeirra.
Þegar við hugsum um
útgjöld sem við viljum
láta greiða úr ríkissjóði
þurfum við að hafa í
huga að skattgreiðendur
eru flestir með meðaltekjur og tugir
þúsunda eru í skuldabasli og í raun
fátækir. Að sjálfsögðu eru skattgreið-
endur margir og hlutur hvers og eins
í tilteknum útgjöldum er ekki hár. En
ef hugarfarið er að ekkert kosti að
sækja fé „til stjórnvalda“ eða „í rík-
issjóð“ er tilfinningin að eiginlega
greiði enginn. Afleiðingin er endalaus
útgjaldaaukning og óhófleg skatt-
byrgði sem harðast kemur niður á
þeim skattgreiðendum sem lítið hafa
til skiptanna.
Það er hollt fyrir okkur sem ætlum
að óska aukinna opinberra útgjalda
að hafa það í huga að bak við þau út-
gjöld eru meðal annars fátækir skatt-
greiðendur sem hafa munu þeim mun
minna milli handanna sem meiru er
eytt úr ríkissjóði. Hugum að áhrifum
aukinnar skattheimtu á hina fátækari
og tölum um „fé skattgreiðenda“. Ef
fólk hefði þetta í huga og ætlaðist til
þess sama af meðborgurum sínum
myndu sameiginleg útgjöld lækka,
skattar þar með, ráðstöfunarfé skatt-
greiðenda aukast og lífskjör batna.
Að sjálfsögðu þarf fleira til að
koma til að lífskjör hér nái að verða
sambærileg við það sem gerist meðal
þeirra þjóða sem við viljum bera okk-
ur saman við en meiri hagsýni er alla
vega góður grunnur til að byggja á.
Peningar
skattgreiðenda
Eftir Guðjón
Sigurbjartsson
Guðjón Sigurbjartsson
» Þegar krafist er pen-
inga úr ríkissjóði er
gott að hafa í huga að sá
sjóður er kostaður af fá-
tækum skattgreið-
endum meðal annars.
Höfundur er viðskiptafræðingur og
atvinnurekandi.
lÍs en ku
ALPARNIR
s
Allt fyrir Hnúkinn, Hrútsfjallstinda og Þve
rártindsegg
GLERÁRGÖTU 32, AKUREYRI, SÍMI 461 7879 • KAUPVANGI 6, EGILSSTAÐIR, SÍMI 471 2525 • FAXAFENI 8, REYKJAVÍK, SÍMI 534 2727
www.alparnir.is