Morgunblaðið - 18.05.2013, Blaðsíða 50

AF SKIPUM
Árni Matthíasson
arnim@mbl.is
The Microphones var hljóm-sveit frá Olympia í Wash-ington fylki á vesturströnd
Bandaríkjanna sem starfaði frá
1999 til 2004. Höfuðpaur hennar, og
reyndar eini meðlimur lengstaf, var
Phil Elvrum, sem breytti síðar nafni
sínu í Phil Elverum. Fyrsta plata
The Microphones kom út 1999 og sú
síðasta, Mount Eerie, 2003. Há-
punktur í sögu sveitarinnar og ein
af merkisskífum fyrsta áratugarins
Glow, Pt. 2, kom út 2001. Hún hefur
nafn sitt af lagi á næstu plötu á und-
an, It Was Hot, We Stayed in the
Water, en hryggjarstykki hennar er
„the Glow“, „ellefu mínútna fjöl-
snærð hljómkviða“, eins og því var
lýst í Morgunblaðinu á sínum tíma.
Gefur augaleið að Glow, Pt. 2 var
einskonar listrænt framhald af
þeirri listasmíð.
  
Elverum var gjarn á að tengjaverk sín saman, flétta saman
hugmyndir og láta innblástur smit-
ast á milli laga sem sannast meðal
annars á því að lokalagi næstsíðustu
plötu The Microphones lýkur með
fjarlægu skipsflauti, tregafullum
þokulúðrasöng, og síðasta platan,
Mount Eerie, hefst með sömu þoku-
lúðrum. Ég ræddi við Elverum um
það leyti sem Mount Eeerie kom út,
og spurði hann að því af hverju
þokulúðrar væru honum svo hug-
leiknir. Hann rifjaði upp fyrir mér
að hann hefði alist upp í smábænum
Anacortes á Fidalgo eyju í San Ju-
an-eyjaklasanum í Washington-
fylki. Þar er mikið um skipaferðir,
sem vonlegt er, og hann segist hafa
heillast af skipsflautum, þokulúðr-
um, þar sem þeir hljómuðu úr
myrkrinu eða þokunni og hann færi
alltaf að hugsa um dauðann þegar
hann heyrði hljóm þeirra: Þeir eru
eins og raddir framliðinna, sagði
hann.
  
Nokkru áður en Elverum túlk-aði dauðann með skipsflautum
hafði bandaríska tónskáldið Ingram
Marshall sótt sér innblástur í þoku-
lúðra. Á plötunni Fog Tropes sem
New Albion gaf út 1994 segir Mars-
hall svo frá að sviðslistakonan Grace
Ferguson hafi leitað til sín 1979 um
hljóðrás fyrir verkefni sem hún kall-
aði „Ekki lögsækja veðurfrétta-
manninn“. Hann hljóðritaði skips-
flautur, þokulúðra, við höfnina í San
Francisco og bjó til verk fyrir seg-
ulband, flautu, gambuh og fals-
ettusöng. Þetta verk varð síðar öðru
verki fyrir segulband sem hann kall-
aði einfaldlega Fog, þoku, og síðar
bætti hann við málmblásarasveit
1981 og kallaði verkið Fog Tropes
eftir það. „Margir minnast San
Francisco þegar þeir heyra verkið,
en ekki ég. Fyrir mér er það bara
um þoku, að vera villtur í þoku.
Málmblásararnir eiga að hljóma sem
væru þeir á fleka í þokuslæðingi.“
  
Fleiri hafa gripið til skipslúðraog einnig sjávarhljóða og sjó-
fugla til að skapa andrúm og gefa
andblæ. Nefni sem dæmi lagið Wan-
derlust eftir Björk Guðmunds-
dóttur sem hljómar á plötunni
Volta frá 2007, en ólíkt Phil Elv-
erum og Ingram Marshall er hún
ekki beinlínis að fjalla um dauða
eða villu, heldur um leitina að
kjarna hlutanna, að sannleikanum.
Í textanum, sem er eftir ljóðskáldið
Sjón, kemur fram að værukærðin
sé banabiti okkar, um leið og við
hættum að leita er allt búið; „Þæg-
indaþrá / kæfir sálina / óstöðvandi
óþreyja / er frelsun“.
  
Listahátíð í Reykjavík var settí gær og hófst með verki Lilju
Birgisdóttur sem flutt var á mið-
bakka Reykjavíkurhafnar af far-
hljómsveit, í orðsins fyllstu merk-
ingu, Vessel Orchestra, því Lilja
notaði skipin í höfninni sem hljóð-
færi. Í BA ritgerð sinni frá Listahá-
skóla Íslands 2010, sem lesa má í
Skemmunni, ræðir Lilja Birgis-
dóttir samspil ólíkrar skynjunar og
að með notkun myndar og hljóðs
samtímis sé hægt að virkja fleira
en eitt skynfæri sem geti þá virkj-
að fleiri hugsanir hjá áhorfanda /
áheyranda. „Hugsum þetta út frá
samlíkingu: Einstaklingur situr á
bekk í almenningsgarði. Hann sér
umhverfið með augunum og heyrir
hljóð í umhverfinu með eyrunum.
Með augunum er einstaklingurinn
að varpa sér inn í rýmið en með
heyrninni dregur hann rýmið inn í
sig. [...] Með heyrninni er þessu öf-
ugt farið þar sem rýmið er ennþá
til staðar þó að augunum sé lokað.
Ef við hugsum okkur sama rýmið,
bekkur í almenningsgarði, en núna
með lokuð augun, getum við fengið
út úr því að hljóðin í rýminu gefa
okkur upplýsingar sem við byggj-
um rýmið upp með, til dæmis varð-
andi fjarlægð hljóða og á hvaða
hraða þau fjarlægjast okkur eða
nálgast. Það er svo í huganum sem
rýmið er endurskapað.“
  
Í verki Lilju var hún einmitt aðleika sér með skilningarvitin
sjón og heyrn, en líka snertingu
því hljóðbylgjur á svo lágri tíðni
sem skipsflautur nota hafa líka
víðtækari áhrif, við finnum fyrir
því þegar þær skella á líkamanum.
Þegar við bætist umhverfi sem við
tengjum alla jafna hvorki við list
né sköpun, nema þá verðmæta-
sköpun, rekast andstæður á og
manni finnt sem maður sé staddur
á mörkum draums og vöku, raun-
veruleika og ímyndunar. Lilja
stýrði verkinu eftir nótum, gaf
merki um það hvenær menn áttu
að þeyta flauturnar, hvert skip
fyrir sig, mis djúpar og mis háar,
stundum handlúður, stundum lág-
stemmt púst úr gufuflautum og
svo drynjandi bassahjómar, allt
blandaðist saman, reis og hneig og
rann á köflum saman í hrífandi
hyllingu. Það er eitt af einkennum
þróttmikillar skipsflautu að hún
hljómar eftir að hún hefur hljóðn-
að, hljóðið dynur svo á öllum lík-
amanum að hann er smástund að
átta sig á að flautan er þögnuð.
  
Sæbjörg, Týr, Ægir, Aðal-steinn Jónsson, Freri, Elding,
Skálaborg, Ísak, Gústi, Húni,
Knörrinn, Hvalur 8, Hvalur 9,
Haukur og Magni. Drunurnar hlý-
legar og heimilislegar, skipsflaut
berst yfir borgina, ekki sem raddir
hinna dauðu eða neyðaróp úr
þokubakka, heldur frekar sem
kveðja þess sem er lagður upp í
leit að kjarnanum, að sannleik-
anum, að einhverju nýju, sem er
náttúrlega kjarninn í starfi
Listahátíðar í Reykjavík og hefur
verið síðustu fjóra áratugina.
Lagt upp í leit að kjarnanum
» Segja má að í verkiLilju hafi hún ein-
mitt verið að leika sér
með skilningarvitin sjón
og heyrn, en líka snert-
ingu.
Morgunblaðið/Eggert
Farsveit Lilja Birgisdóttir stýrir Vessel Orchestra við flutning á opnunarverki Listahátíðar í Reykjavík.
50
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 18. MAÍ 2013
Listahátíð í Reykjavík
Suðurlandsbraut 50 (Bláu húsin við Faxafen) ◊ 108 Reykjavík ◊ Sími 588 4499 ◊ mostc.is ◊ Möst.C
Opið alla virka daga 12-18 og laugardaga frá 11-16
Tískuvöruverslun fyrir konur á öllum aldri
Full búð af nýjum vörum
Myndlist er áberandi á dagskrá
Listahátíðar í Reykjavík nú um
helgina. Í Hafnarborg verður opnuð
í dag kl. 12 forvitnileg sýning, Art =
Text = Art, en á henni verða sýnd
pappírsverk eftir nokkra af þekkt-
ustu myndlistarmönnum síðustu
áratuga, m.a. Ja-
sper Johns og Ed
Ruscha, sem og
verk eftir danshöf-
undinn Trishu
Brown og lista-
manninn Jón Lax-
dal. Gjörningar
Magnúsar Páls-
sonar verða í önd-
vegi í Listasafni Reykjavíkur, Hafn-
arhúsi. Tveir gjörningar Magnúsar
verða fluttir, Sprengd hljóðhimna
vinstra megin og nýr gjörningur,
Stuna, frá kl. 14.
Annan í hvítasunnu, mánudaginn
21. maí, mun þungarokkssveitin
Muck flytja Einsemd: steypa, nýtt
verk eftir Magnús byggt á verki
hans The Anti-Society League Con-
cert frá árinu 1980.
Að loknum flutn-
ingi verður rýmið
sem tónlist hljóm-
sveitarinnar fyllti
steypt í gifs. Í
Ljósmyndasafni
Reykjavíkur verð-
ur kl. 13 í dag opn-
uð sýning Spessa,
Nafnlaus hestur. Spessi sýnir á
henni myndir sem hann tók á ferða-
lagi um miðríki Bandaríkjanna og er
mótorhjólamenning á því svæði við-
fangsefni hans. Í Hverfisgalleríi
verður kl. 17 opnuð sýning á verkum
Magnúsar Kjartanssonar heitins en
verkin á sýningunni hafa ekki sést
opinberlega áður. Í Kling & Bang
galleríi verður kl. 18 opnuð sýningin
Neo Proto Demo með verkum írska
myndlistarmanns-
ins Clive Murphy.
Á morgun, sunnu-
dag, verða kl. 11
haldnir tónleikarn-
ir Schumann x3 en
á þeim munu Ágúst
Ólafsson, Gerrit
Schuil og Hanna
Dóra Sturludóttir
flytja valda ljóðasöngflokka Roberts
Schumann.
Fyrsta ævintýralega ökuferðin í
flygilrútu, Routeopia, verður svo á
morgun kl. 20.
Davíð Þór Jónsson
tónlistarmaður og
Ilmur Stefánsdóttir
myndlistarkona
verða þar farar-
stjórar, Davíð á
flyglinum en Ilmur
undir stýri. Rútu-
ferð með þessu
tvíeyki verður áreiðanlega ógleym-
anleg farþegum.
Gjörningaveisla
Valdir viðburðir á dagskrá helgarinnar