Morgunblaðið - Sunnudagur - 12.05.2013, Síða 44

44 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 12.5. 2013
F
ljótt á litið virðist ekki margt gott hægt
að segja um „kalda stríðið“. Heiminum
var skipt í fylkingar og margur var
grunaður um græsku og ekki alltaf að
ástæðulausu. Milljónir manna voru
sárþjáðar á sálinni áratugum saman
vegna kjarnorkuvár sem þeir ætluðu að vofði sífellt
yfir. Margoft og reglubundið voru birtar lærðar
greinar um hversu oft og mörgum sinnum stórveldin
gætu nú gjöreytt öllu lífi hvort hjá öðru og í fram-
haldinu gert alla jarðneska tilveru óbærilega.
Ófróða samfélagið
En þegar gamla kjörorðið „allt er gott sem skapar
vinnu“ er haft í huga átti kalda stríðið sínar góðu hlið-
ar og þær sumar skínandi skærar og pússaðar.
Vopnasmiðir og raunvísindamenn í fjölmörgum
greinum líktust ár eftir ár kartöflubændum í Þykkva-
bæ í sífelldu góðæri með frostlausum nóttum fram í
október. Tugir þúsunda stórgáfaðra manna gegndu
prófessorsstöðum við fjölda háskóla og lögðu mat á
kalda stríðið á firnaflottum fyrirlestrum og ófáar
doktorsritgerðir voru skrifaðar sem sérfræðingarnir
vottuðu hver hjá öðrum af skarpskyggni fullkomlega
lausir við vanhæfni af nokkru tagi, þrátt fyrir nálægð
og vináttu, sem ýtti fremur undir fræðilega fjarlægð
en hitt. Nutu þessir vísindamenn að vonum mikillar
virðingar fyrir yfirburði sína og skyggnigáfu inn í
flókna veröld leyndarhjúps, samsæris og pólitískra
átaka í hásölum valda, þar sem einn afleikur gat þýtt
að milljarður manna yrði máður út án þess að frétta
af því eins og hundrað þúsund vespur sofandi í sinni
kúlu. Öllum þessum yfirburðasnillingum kom að vísu
algjörlega í opna skjöldu þegar múrinn hrundi allt í
einu og í ljós kom að gamla sovétið sem ógnað hafði
öllum heiminum stóð ekki lengur undir sér og hafði
kannski aldrei gert. Nú hefði verið kjörið að nýir sér-
fræðingar skrifuðu þúsundir doktorsritgerða um all-
ar gömlu doktorsritgerðirnar. Bæði hefði það skapað
mikla vinnu og heilmikil móttökuumsvif og ýtt undir
útgáfu á ritrýndum fræðiritum. En ritrýni er nýlegt
heiti yfir ofmetin fyrirbæri í lokuðum fræðasam-
félögum sem er þó síst af öllu trygging fyrir að birt
efni sé frumlegt og vekjandi. En það tryggir auðvitað
bærilega að það falli í kram þeirra sem fyrir eru á
fleti.
Bræðrabylta í bankafræðum
En hinum frægu kaldastríðssérfræðingum má segja
til hróss að þeir voru ekki meira úti að aka í sínum
fræðum en hundruð þúsunda hagfræðinga frá lærð-
ustu skólum veraldar og í fræðasetrum banka-
starfseminnar voru um fyrirsjáanlegt bankahrun.
Höfðu þeir síðartöldu þó skrifað hundruð þúsunda
ritrýndra greina sem vinir og félagar höfðu farið
samviskulega yfir og vottað. Þykja þeir flestir ef ekki
allir sjálfsagt síst minni spekingar eftir sem áður.
Stjórnmálafræðingar segjast sumir vissir um að
með lokum kalda stríðsins hafi nálgun stjórnmálanna
fengið algjörlega nýjan brag. Þar vitna þeir til þess
að nú sé slagurinn ekki „upp á líf og dauða“ enda séu
heimsyfirráð hvergi á döfinni lengur nema helst í
þeim bíómyndum sem enn eru gerðar í kringum
James Bond. Þá vill gleymast að kalda stríðið stóð
fremur stutt þegar horft er til sögunnar. Menn urðu
ekki uppteknir af því fyrr en eftir að heimsstyrjöld-
inni síðari lauk og stríðsbræðurnir sem stóðu saman
að stofnun Sameinuðu þjóðanna fóru smám saman að
fjarlægjast eftir því sem lengra varð í Hitler og áttu
loks orðið fátt sameiginlegt. Stalín og erfðaprinsar
hans bjuggu auðvitað við hástig lýðræðisins, öfugt við
Vesturlandabúa. Þeir lutu í öllu vilja landa sinna ör-
eiganna, sem þeim hafði tekist að fjölga mjög mynd-
arlega.Þar var hvorki grætt né grillað sem nú telst
öruggt merki um sjálfbært og sætt líf. Ein ástæðan
var sú að ríkið átti allt og því ekkert að græða og grill
voru hvergi sjáanleg.
Lífsbaráttunni lauk ekki
Bandaríkin þráðu að draga sig sem allra fyrst burt úr
vesturevrópskum vandræðum, njóta á ný einangr-
Betra að vakna
við vondan draum
en vakna ekki
* En þrátt fyrir að kalda stríðið sénú orðið hæfilega volgt bendirmargt til þess að lífsbaráttan hafi
ekki verið afnumin né heldur bar-
áttan fyrir lífsskoðun og þeim gildum
sem meðal annars voru nefnd í sí-
gildri ræðu í fjallshlíð.
Reykjavíkurbréf 10.05.13