Morgunblaðið - Sunnudagur - 10.11.2013, Blaðsíða 56

56 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 10.11. 2013
BÓK VIKUNNAR Hin yndislega saga um Pollýönnu eftir
Eleanor H. Porter hefur verið endurútgefin. Bók sem kemur öll-
um í gott skap.
Bækur
KOLBRÚN BERGÞÓRSDÓTTIR
kolbrun@mbl.is
Í nýrri skáldsögu Guðmundar AndraThorssonar, Sæmd, er skáldið Bene-dikt Gröndal í stóru hlutverki. Höf-
undurinn lætur Gröndal þar búa á öðr-
um stað en hann raunverulega bjó á.
Þessa breytingu gerir höfundur örugg-
lega vegna þess að hann telur það þjóna
sögunni sem hann er að segja. Guð-
mundur Andri sér reyndar ástæðu til að
taka þetta skáldaleyfi sitt fram í inn-
gangsorðum. Enda viðbúið að einhverjir
sem telja sig vita betur hefðu annars ris-
ið upp og bent ásakandi á stað-
reyndavillu í þessari sögulegu skáld-
sögu.
Sjálfsagt er það skemmtilegur leikur
fyrir suma að lesa
skáldsögur, sem
byggja að ein-
hverju leyti á
raunverulegum at-
burðum og/eða
gerast á liðnum
tíma, til að koma
auga á stað-
reyndavillur.
Slík leit, sem
byggist upp á
nöldursömu snuðri, skiptir lesandur ekki
svo miklu máli. Reyndar skipta stað-
reyndavillur yfirleitt ekki svo miklu máli
í skáldverki. Menn geta dundað sér við
að finna þær og það hafa verið skrifaðar
skemmtilegar bækur um slíkar villur
sem margir af risum bókmenntasög-
unnar gerðu í meistaraverkum sínum,
en þær skaða viðkomandi bækur ekki.
Einfaldlega vegna þess að þær eru svo
góður skáldskapur að raunveruleikinn
getur ekki skaðað þær. Skáldsaga lýtur
sínum eigin lögmálum og ef hún gengur
upp innan þess ramma sem hún setur
sér þá er í góðu lagi að skáld taki sér
nokkuð ríkulegt skáldaleyfi.
Í nokkurra ára gamalli íslenskri verð-
launabók, sú fékk Íslensku bókmennta-
verðlaunin, fer ein persóna til dæmis
með landsfrægt ljóð sem ekki var búið
að yrkja á sögutíma bókarinnar. Þessi
staðreyndavilla fór framhjá flestum les-
endum, en þeir sem tóku eftir henni
skemmtu sér nokkuð og kannski fannst
einhverjum þeirra að þeir væru gáfaðri
en höfundurinn. En þeir hinir sömu hafa
ekki skrifað verðlaunabók svo vitað sé.
Orðanna hljóðan
ÞETTA
VAR EKKI
SVONA!
Benedikt Gröndal er persóna í skáldsögu.
Ó
læsinginn sem kunni að
reikna er nýjasta bók hins
sænska Jonasar Jonassonar,
en hann er höfundur hinnar
geysivinsælu bókar Gaml-
inginn sem skreið út um gluggann og
hvarf. Gamlinginn var fyrsta skáldsaga höf-
undar og beðið hefur verið með mikilli eft-
irvæntingu eftir nýrri skáld-
sögu frá Jonasi. Ólæsinginn
sem kunni að reikna kom
nýlega út í Svíþjóð og fór
beint í efsta sæti met-
sölulista þar í landi. Bókin
er nú komin út í íslenskri
þýðingu Páls Valssonar sem
þýddi einnig Gamlingjann.
„Það er auðvitað mikil
pressa á höfundi sem þarf að fylgja eftir
fyrstu skáldsögu sem slær jafn rækilega í
gegn og Gamlinginn gerði,“ segir Páll Vals-
son. „Gamlinginn var svolítið sérstakt dæmi.
Þegar bókin kom út í Svíþjóð á sínum tíma
birtust fáir ritdómar um hana og þeir voru
blendnir. Svo má segja að almenningur hafi
tekið völdin af gagnrýnendum og bókin fór
að spyrjast hratt út. Velgengnissaga bók-
arinnar síðan á sér svo fáar hliðstæður. Hún
er enn á metsölulistum í Svíþjóð og hefur
líka orðið margföld metsölubók í flestum
Evrópulöndum, meðal annars hinum ensku-
mælandi heimi – og bíómynd eftir Gamlingj-
anum verður frumsýnd í Svíþjóð núna fyrir
jólin. Það er því ekki auðvelt fyrir Jonas að
fylgja Gamlingjanum eftir en Ólæsinginn
sem kunni að reikna kom út fyrir tæpum
mánuði í Svíþjóð og hefur fengið góðar við-
tökur, fór strax á topp metsölulistanna.
Ólæsinginn er saga í svipuðum anda og
stíl og Gamlinginn, en hún er kannski aðeins
súrrealískari og það er meiri pólitískur
broddur í henni. Aðalsöguhetjan er ung
stúlka sem elst upp í Soweto í Suður-Afríku
og er skemmtileg og framsækin kvenper-
sóna. Hún kann ekki að lesa en er snillingur
í reikningi og sá hæfileiki verður hennar
miði inn í framtíðina – sem ekki er björt fyr-
ir fátæklinga á þessum slóðum. Vegferð
stúlkunnar fylgir svo nokkuð þróun heims-
mála, rétt eins og í Gamlingjanum, og marg-
ar skrautlegar persónur verða á leið hennar,
sumar raunverulegar eins og Karl Gústaf
Svíakonungur sem þarna kemur nokkuð við
sögu. En eins og oft er raunin með góða
farsa þá er pólitískur undirtónn og má segja
að ofstæki og bókstafstrú í öllum myndum
fái á baukinn í Ólæsingjanum. Höfundur
sagði um söguna; „same, same but different“
og má kalla ágæta lýsingu á líkindum hennar
við Gamlingjann, og sumum gagnrýnendum
finnst hún vera of lík Gamlingjanum. Þeir
dómar koma kannski ekki á óvart, höfundur
er ekki lengur óþekkt stærð, og óhjá-
kvæmilegt að hann sé metinn með öðrum
hætti. En ég held að óhætt sé að segja að
þeir sem kunna að meta Gamlingjann fái
nokkuð fyrir sinn snúð í Ólæsingjanum.“
Ólæsinginn sem kunni að reikna heitir á
sænsku Analfabeten som kunde räkna. Páll
segir titilinn snúinn: „Í nær öllum málum er
til nafnorð sömu merkingar og analfabet,
sem þýðir sá sem kann ekki að lesa. Við eig-
um hins vegar ekki nafnorð yfir þetta. Orðið
ólæsingi var ekki til í íslensku, ég varð að
búa það nýyrði til. En ólæsingi finnst mér
prýðilegt orð og það er rétt myndað.“
Gamlinginn seldist í metupplagi á Íslandi.
Páll er spurður hvort hann hafi átt von á
þessum vinsældum. „Já og nei. Ég vissi að
Gamlinginn væri bók sem margir myndu
hafa gaman af en vinsældirnar fóru auðvitað
langt fram úr björtustu vonum. Ég held að
engin þýdd bók hafi selst meira hér á landi
en Gamlinginn.“
Og nú er að sjá hvort Ólæsinginn sem
kunni að reikna muni slá í gegn hér á landi á
svipaðan hátt og Gamlinginn. „Gamansögur
af þessu tagi hafa ekki þótt merkileg bók-
menntagrein í gegnum tíðina og oft er talað
niðrandi um þær, rétt eins og gamanleiki og
farsa. En menn skyldu ekki vanmeta slíkar
bókmenntir því þær gleðja marga lesendur
og sitja sumar áfram lengur í huga þeirra en
ýmislegt annað,“ segir Páll að lokum.
ÓLÆSINGI ER NÝYRÐI SEM PÁLL VALSSON BJÓ TIL
Pólitískur undirtónn
„Ég held að óhætt sé að
segja að þeir sem kunna
að meta Gamlingjann fái
nokkuð fyrir sinn snúð í
Ólæsingjanum,“ segir Páll
Valsson en hann þýðir
nýjustu bók Jonasar Jo-
nassonar, sem er á toppi
metsölulistans í Svíþjóð.
Ljósmynd/Jóhann Páll Valdimar
ÓLÆSINGINN SEM KUNNI AÐ
REIKNA ER ÖNNUR SKÁLDSAGA
JONASAR JONASSONAR, SEM
SKRIFAÐI METSÖLUBÓKINA
GAMLINGINN SEM SKREIÐ ÚT UM
GLUGGANN...
Ég á svolítið erfitt með að nefna hvaða bók eða bækur eru í uppáhaldi
hjá mér. Ætli það sé ekki bara sú bók sem ég les hverju sinni. Núna er
ég til dæmis að lesa Náttbál eftir Johan Theorin. Hún er ansi
spennandi. Las líka Hvarfið eftir sama höfund. Svo
er ég að hlusta á Stephen Fry lesa Harry Potter í
símanum mínum. Frábær lesari og skemmtileg bók.
Mér finnst mjög gaman að lesa glæpasögur með
flóknum söguþræði þar sem maður getur bók-
staflega ekki lagt frá sér bókina. Norrænir höfundar
eins og Mankell, Läckberg og Marklund eru
góðir. Svo eru Yrsa Sigurðardóttir, Arnaldur og
Stefán Máni allt flinkir höfundar sem gaman er að
lesa.
Nokkrar bækur verð ég að nefna sem algeran yndislestur. Þær eru:
Á eigin vegum eftir Kristínu Steinsdóttur, Sláttur eftir Hildi
Knútsdóttur, Svar við bréfi Helgu eftir Bergsvein Birgisson,
Trílógía Jóns Kalmans Stefánssonar og síðast og ekki síst, Í barn-
dómi eftir Jakobínu Sigurðardóttur.
Oliver Twist var hins vegar fyrsta alvörubókin sem ég las. Það
þótti ekki gott lesefni fyrir stelpukorn, en ég faldi mig inn í skáp og
kláraði bókina og grét mörg kvöld, svo áhrifarík var hún. Æv-
intýrabækurnar eftir Enid Blyton, Siggu Viggu bækurnar og Þús-
und og ein nótt eru allt skemmtilegar bækur frá gamalli tíð. Þegar
ég horfi á bókaskápinn minn kennir þar ýmissa grasa. Þar eru ferða-
bækur, glæpasögur, ævintýrabækur, öldin okkar, skáldsögur, Bibl-
íur,sálmabækur, heilsubækur, handavinnubækur og barnabækur. Eitt-
hvað fyrir alla.
Í UPPÁHALDI
GUÐBJÖRG ÁSDÍS INGÓLFS-
DÓTTIR LEIKSKÓLAKENNARI
Það kennir ýmissa grasa í bókaskáp Guðbjargar Ásdísar og segja má að
þar sé eitthvað fyrir alla.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Kristín Steinsdóttir