Morgunblaðið - Sunnudagur - 17.08.2014, Qupperneq 46

Viðtal
46 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17.8. 2014
E
rtu nokkuð með ofnæmi fyrir
köttum?“ spyr Harpa Hreins-
dóttir þegar ég sting við stafni á
heimili hennar á Akranesi. Ekki
aldeilis. Tveir kettir eru á heim-
ilinu, Jósefína lætur ekki sjá sig en sérlegur
málfarsköttur, Eiður Svanberg, nuddar sér
glaðlega utan í gestinn. Kemur á hæla okkur
inn í eldhús. Ætlar greinilega ekki að missa
af neinu, blessaður.
Tilefni heimsóknarinnar er grein sem
Harpa ritaði í Kvennablaðið á dögunum und-
ir yfirskriftinni „Áunninn athyglisbrestur“.
Greinin hefst á þessum orðum: „Þegar yngri
sonurinn hóf háskólanám lýsti hann því blá-
kalt yfir að hann væri haldinn áunnum at-
hyglisbresti. Ég efast um að til sé kóðanúm-
er fyrir þessa röskun í ICD-10 eða DSM 5
en drengurinn útskýrði röskunina á þá leið
að hann væri orðinn svo háður því að brúka
snjallsíma og fartölvur að hann gæti ekki
lesið langa texta. Sem þarf þá maður stund-
ar háskólanám.“
Þegar ég hringdi í Hörpu til að ámálga við-
tal tók hún strax fram að þetta væru bara
vangaveltur, hún væri enginn sérfræðingur í
téðri röskun, ef röskun má þá kalla. „Ég
skrifaði þessa grein meira í gamni en alvöru,“
segir hún. „Hef meira að segja gantast með
að kvillann megi skilgreina sem ADSL.“
En öllu gamni fylgir alvara og eflaust geta
margir speglað sig í syni Hörpu, Vífli Atla-
syni, sem nú slæst einmitt í hópinn. „Ég
setti þetta fram í hálfkæringi,“ viðurkennir
Vífill, sem er 23 ára. „Lít ekki svo á að þetta
sé einhver fötlun. Samt er ég ekki í vafa um
að þessi áunni athyglisbrestur hefur háð
mér, ekki síst eftir að ég hóf háskólanám.“
Las töluvert sem barn
Vífill talar um áunninn athyglisbrest enda
bar ekki á kvillanum meðan hann var yngri.
Hann las töluvert sem barn, var um árabil
áskrifandi að Andrési önd, og minnist þess
ekki að hafa átt erfitt með að einbeita sér
eða sökkva sér niður í lengri texta. „Ég var
ósköp venjulegur strákur, las, horfði á sjón-
varp, átti mína Playstation-tölvu og fótbolta-
leiki,“ segir hann.
Harpa segir rannsóknir staðfesta að mik-
ilvægt sé að börn lesi mikið, sérstaklega á
aldrinum ellefu til fjórtán ára. „Nái þau ekki
miklum lestri á þeim aldri getur verið erfitt
að þjálfa hann upp aftur,“ segir hún og bæt-
ir við að ekki skipti máli hverskonar bók-
menntir séu lesnar. Morgan Kane geri sama
gagn og Halldór Laxness. Líka Tinni.
Á unglingsárum dró úr lestrinum hjá Vífli,
einkum eftir að hann hóf nám í Fjölbrauta-
skóla Vesturlands á Akranesi. Hann vann
mikið með skólanum, á kvöldin og um helg-
ar, og fyrir vikið var tími til heimanáms tak-
markaður. Vífill viðurkennir raunar að hann
hafi lokið stúdentsprófi án þess að lesa eina
einustu námsbók spjaldanna á milli. Gluggaði
í sumar en treysti fyrst og síðast á tímasókn
og glósur.
„Vífill er mjög flinkur að tína upp upplýs-
ingar,“ segir móðir hans. „Við mæðginin er-
um alltaf saman í liði þegar fjölskyldan spil-
ar Trivial Pursuit um jólin og erum
ósigrandi. Hann veit allt mögulegt, þótt hann
liggi ekki yfir bókum.“
Spurður hvert hann sæki upplýsingar
nefnir Vífill strax netið. Það sé gósenland
fróðleiksþyrstra. Þar sé líka búið að þjappa
upplýsingum saman og gera þær aðgengi-
legri en í bókum. Yngra fólki sé í lófa lagið
að færa sér þetta í nyt. „Ég er örugglega
ekki eini maðurinn á Íslandi sem hefur lokið
stúdentsprófi án þess að lesa eina einustu
námsbók frá upphafi til enda,“ segir hann.
Þegar Vífill var sautján eða átján ára
eignaðist hann sína fyrstu fartölvu. Það var
vendipunktur. „Fartölvan varð mjög fljótt
stór þáttur í mínu lífi og tók alltaf meiri og
meiri tíma. Snjallsíminn kom síðar. Ég vandi
mig ekki á hann fyrr en fyrir tveimur árum
eða svo.“
Hann segir áreitið svakalegt, Facebook,
Snapchat, Instagram, Twitter og hvað þetta
allt heitir, og erfitt sé að einbeita sér lengi
að því sama, svo sem að lesa blað eða bók.
Síminn eða tölvan grípi stöðugt inn í og
beini athyglinni annað.
Margt breyttist á fjórum árum
Harpa er íslenskufræðingur að mennt og
hefur starfað sem framhaldsskólakennari frá
árinu 1986, lengst af við Fjölbrautaskóla
Vesturlands á Akranesi. Hún var reyndar
frá vinnu í fjögur ár vegna veikinda, frá 2009
til 2013. Er nú í 25% starfi. Þegar hún sneri
aftur fann Harpa fljótt að margt hafði breyst
á þessum tíma.
„Þegar ég var að fara yfir kennsluáætlanir
til að setja mig inn í kennsluna aftur rakst
ég víða á skrýtnar klausur þess efnis að far-
símanotkun væri bönnuð í kennslustundum
nema í verkefnum undir stjórn kennara. Mig
minnti ekki að þetta hefði verið vandamál en
áttaði mig fljótt á því að fyrir þessum nýju
reglum var gild ástæða. Það getur verið
virkilega erfitt að fá nemendur til að leggja
farsímann frá sér. Helst stinga þeir honum
bara undir töskuna sína á borðinu. Þykir lík-
lega betra að vita af honum í seiling-
arfjarlægð,“ segir Harpa.
Nú kennir Harpa prjón sem valfag og þar
má hafa snjallsímann uppi við. „Ég leyfi ým-
islegt í þessum tímum, eins og fartölvur, að
hlusta á tónlist, hafa síma og tala saman.
Krakkarnir nýta sér þetta allt, nema helst
símann. Láta hann að mestu vera. Ef til vill
er það vegna þess að það er ekki bannað?“
Hún hlær.
Harpa aðhyllist svokallaða vendikennslu,
það er að nemendur undirbúi sig vel heima
og vinni svo verkefni í tímum. Það hefur
vakið athygli hennar, eftir að hún sneri aft-
ur, að nemendur er bjargarlausari en áður.
Þeir virðast eiga erfiðara með að finna efni á
Google og YouTube upp á eigin spýtur, svo
dæmi sé tekið. „Nemendur eiga erfitt með
allt sem er utan rammans. Læra bara það
sem þeir þurfa. Því fullkomnara sem Google
verður þeim mun erfiðara eiga krakkarnir
með að leita,“ segir hún.
Vífill segir þetta í sjálfu sér ekki óeðlilegt.
Fólk hafi tilhneigingu til að læra bara það
sem það kemst upp með þegar tæki eru ann-
ars vegar. Flestir þekki þetta til dæmis í
sambandi við bíla.
Hvenær koma glósurnar?
„Hvenær koma glósurnar?“ var fyrsta spurn-
ingin sem Harpa fékk, eftir fjarveruna. Hún
var að kenna Snorra-Eddu og nemendurnir
urðu dálítið klumsa við þegar hún tilkynnti
þeim að hún ætlaði ekki að setja glósur á
innri vef skólans. „Kennarinn gerir alltaf
glósur,“ kváðu nemendurnir sem sáu þarna
fram á að þurfa jafnvel að lesa bókina sjálfir.
Skelfileg tilhugsun!
Þetta er svo sem ekkert nýtt vandamál.
Harpa vann í bókabúð fyrir um þrjátíu árum
og þá runnu svokallaðar „Bluff Your Way“-
bækur út eins og heitar lummur. Það er
„Blekktu þér leið“. Hugmyndin að baki þeim
var sú sama og með glósur á netinu, að
þjappa námsefni saman og læra einungis yf-
irborðskenndar staðreyndir.
Harpa geldur varhug við ofuráherslu á
tækniþróun í skólum. „Ég hef alls ekkert á
móti tækni. Þvert á móti tel ég hana af hinu
góða. Tæknin á hins vegar bara að vera
verkfæri í kennslu, hún má ekki taka hana
yfir. Það eru tíu ár síðan ég byrjaði að tala
um að æskilegt væri að bakka út úr tækni-
byltingunni í skólum og hef bara styrkst í
þeirri trú. Kennarar eiga að stjórna kennslu,
ekki símar og tölvur.“
Ekkert er nýtt undir sólinni og Harpa rifj-
ar upp að þegar útvarpið kom fram á sjón-
arsviðið hafi menn orðið sannfærðir um að
skólinn yrði óþarfur. Börn myndu bara sitja
við viðtækið og mennta sig þannig. Sama
mun hafa gerst með sjónvarpið.
Læra í krákustígum
Þegar Harpa var sjálf við nám segir hún alla
nemendur hafa lært ákveðinn grunn sem
byggt var ofan á. Nú sé algengara að nem-
endur læri í allskonar krákustígum. Þeir séu
til dæmis í auknum mæli hvattir til að fletta
upplýsingum upp á netinu, svo sem marg-
földunartöflunni, enda sé það fljótlegra en að
leggja hana á minnið. Þetta er hún sannfærð
um að sé röng nálgun.
Vífill vann í eitt ár eftir stúdentspróf en
ritaðist síðan inn í íslensku við Háskóla
Íslands. Hann fann sig ekki í því námi og
skipti yfir í sagnfræði síðastliðið haust. Hef-
ur nú lokið fyrsta árinu og líkar vel.
Hann segir það hafa verið ákveðið sjokk
að koma inn í háskóla. Þá hafi hann fyrst
farið að velta því fyrir sér að hann væri með
áunninn athyglisbrest. „Þetta var erfitt til að
byrja með,“ viðurkennir hann. „Þegar maður
er orðinn vanur því að dreifa athyglinni
reglulega er strembið að einbeita sér að ein-
hverju einu til lengdar.“
Freistingarnar eru líka á hverju strái
enda fartölvur og snjallsímar leyfðir með-
an á fyrirlestrum stendur í háskóla.
„Þarna er maður allt í einu í einhverjum
alvöru heimi og verður að útiloka Snapchat
og Facebook ætli maður að meðtaka upp-
lýsingarnar sem kennarinn setur fram. Það
er mjög auðvelt að detta út í fyrirlestrum.
Með nammi allt
í kringum sig
ÞEGAR VÍFILL ATLASON, 23 ÁRA GAMALL SAGNFRÆÐINEMI, STAÐ-
HÆFÐI VIÐ MÓÐUR SÍNA, HÖRPU HREINSDÓTTUR FRAMHALDSSKÓLA-
KENNARA, AÐ HANN VÆRI HALDINN ÁUNNUM ATHYGLISBRESTI VAR
HANN AÐ TALA Í HÁLFKÆRINGI. OG ÞÓ? „RÖSKUNIN“ LÝSIR SÉR
ÞANNIG AÐ VÍFILL Á ERFITT MEÐ AÐ SÖKKVA SÉR NIÐUR Í ÁKVEÐIN
VIÐFANGSEFNI VEGNA ÞESS AÐ HANN ER ORÐINN HÁÐUR ÞVÍ AÐ
BRÚKA SNJALLSÍMA OG FARTÖLVUR. BRESTUR KEMUR REGLULEGA Í
ATHYGLINA. HÉR ER VÍFILL ÖRUGGLEGA EKKI EINN Á BÁTI.
Orri Páll Ormarsson orri@mbl.is