Morgunblaðið - Sunnudagur - 23.11.2014, Síða 14

Í
endurminningabók sinni
Svarthvítum dögum segir
Jóhanna Kristjónsdóttir frá
æsku sinni til sextán ára
aldurs. Þetta er mannmörg
bók því Jóhanna segir ekki bara
eigin sögu heldur einnig sögu
foreldra sinna og foreldra þeirra,
vina, kunningja og samferðafólks.
Þegar bókin er lesin vekja kon-
urnar í kringum Jóhönnu ekki
síst athygli lesandans og virðast
vera mun meiri hörkutól en karl-
arnir. Jóhanna er fyrst spurð um
þessar sterku konur.
„Ég vil meina að konur séu
yfirleitt mjög sterkar og held að
það hafi valist að mér sterkar
konur,“ segir hún. „Þegar ég fór
að velta móðurömmu minni fyrir
mér fannst mér forvitnilegt hvað
hún var miklu geðsterkari en
þessi létti, ljúfi og glaði hagyrð-
ingur sem hún skildi við. Það
sama átti við um föðurömmu
mína sem var ljósmóðir og fór til
starfa í öllum veðrum og vindum
og tók hvítvoðunga með sér
heim. Maðurinn hennar, afi minn,
var sæmilegur bóndi, en aldrei
mjög sterkur karl held ég. Síðan
var mamma, sterk manneskja og
dálítið frek. Reglusöm og skipu-
lögð.“
Það kemur vel fram í bókinni
að í fjölskyldu þinni var fólk sem
talaðist ekki við. Afi þinn og
amma töluðust ekki við og
mamma þín talaði ekki við
tengdamóður sína. Tókstu þennan
ágreining inn á þig?
„Nei, hann hafði ekki mikil
áhrif á mig, mér fannst þetta
bara óskaplega spennandi og
varð forvitin yfir þeirri dramatík
sem lá þarna að baki, til dæmis
varðandi móðurafa minn og
-ömmu sem töluðust ekki við,
hún hataði hann öllum stundum.
En ég skal segja þér, að núna er
hún búin að sættast við hann.
Eftir að þau höfðu bæði verið dá-
in í nokkurn tíma fór mamma á
miðilsfund og þá komu þau þar
saman, orðin sátt. Þau hafa
sennilega sæst í himnaríki.
Mamma trúði þessu og mér
finnst þetta krúttleg saga.
Mamma gat verið mjög stíf og
það fór ekkert á milli mála að
henni líkaði mun verr við tengda-
móður sína en tengdamóðurinni
við hana. Tengdamóðurinni var
nokkuð sama og var ekki drama-
drottning. Mér fannst þessi
ágreiningur mömmu við tengda-
móður sína spennandi en líka dá-
lítið asnalegur og sumpart bera
vott um hræsni. Ég segi frá því í
bókinni að eftir að amma dó
felldi mamma tár í kirkjugarð-
inum og þá spurði ég hana af
hverju hún hefði verið að gráta
þegar henni var svona illa við
ömmu. Henni hnykkti við. Fyrir
mér barninu var þetta einfalt
mál, hún hefði ekki átt að gráta
ef henni var illa við ömmu.“
Þetta var fólk sem var ekki
mikið fyrir að kvarta. Heldurðu
að það hafi haft áhrif á þig?
„Þetta fólk kvartaði alls ekki
og ég held að það hafi haft áhrif
á mig. Nú eru allir svo opnir og
ef eitthvað ber út af þá eru
menn byrjaðir að kvarta. Þessi
endalausa tilfinningalega opnun í
nútímanum er góð svo langt sem
hún nær, en hún nær ekki alltaf
mjög langt.“
Þú ert ekki að draga upp neina
glansmynd í þessari bók og þar
kemur fram að þér líkar ekki við
alla. Varstu ekkert smeyk við að
vera svona hreinskilin?
„Mér finnst að þegar maður
skrifar bók eins og þessa þá
verði maður að segja hvað manni
finnst en ekki sleppa því af ótta
við að móðga einhvern eða að
það komi illa við einhvern. Ég
veit ekki hvort ýmislegt sem ég
segi þarna mælist vel fyrir eða
ekki en það verður þá að hafa
það. Auðvitað er það þannig í líf-
inu að manni líkar ekki vel við
alla, en ég hef alltaf haft óskap-
lega mikinn áhuga á fólki og
fundist fólk óhemju spennandi.“
Barnsleg hugsjón
Nú er ævi okkar kaflaskipt, hvað
finnst þér hafa verið besta tíma-
bilið í þínu lífi?
„Ég get tínt út fín tímabil eins
og vistina í Dölunum, sem ég
skrifa um í bókinni, sem var af-
skaplega eftirminnilegur og góður
tími, og það voru margar góðar
stundir þegar ég var gift Jökli.
Svona á heildina litið finnst mér
lífið mitt hafa verið skemmtilegt.
En að sumu leyti held ég að
besta tímabilið sé frá því að ég
hætti á Mogganum og flestar
götur síðan.“
Það er sagt að það sé erfitt
fyrir konur að fá vinnu eftir
fimmtugt, en þá fórst þú sann-
arlega að blómstra, hættir í starfi
sem blaðamaður og fórst að
ferðast til ókunnra landa og
skrifa bækur.
„Ég veit að konur á aldrinum
fimmtíu og fimm til sextugs, hvað
þá eldri, eiga erfitt með að fá
vinnu sem er bara ruglað því
þær eru besta vinnuaflið í land-
inu enda afskaplega samvisku-
samar, hafa reynslu og búa yfir
þekkingu og mannskilningi. Mér
finnst skelfilegt að við skulum
vera að henda þessum konum og
ekki vilja sjá þær. Það hefur
ekki reynt á þetta hvað mig
varðar.
Ég hætti á Mogganum fimmtíu
og fimm ára gömul af því að mig
langaði til að gera eitthvað ann-
að. Ég hafði ferðast víða meðan
ég var á Morgunblaðinu í erlend-
um fréttum. En á þessum tíma-
punkti hafði ég fengið mig full-
sadda. Mig langaði ekki að vera
þar hálfánægð eða óánægð til
sjötugs og fara þá kannski á þol-
anleg eftirlaun. Í gamla daga
lagði ég stund á hebresku í Há-
skólanum hér og hafði lengi haft
áhuga á semitískum málum. Mig
langaði að geta gert mig skilj-
anlega á arabísku, ég var alltaf
með annan fótinn í þessum lönd-
um. Svo ég ákvað að læra arab-
ísku. Fór til Kaíró og eftir vet-
urinn var ég uppgefin. Þá sneri
ég heim, bræddi með mér hvað
mig langaði að gera. Á meðan ég
hugsaði málið fór ég í fisk á
Þórshöfn, hélt fyrirlestra, bar út
póst hér í Reykjavík og svo fór
ég aftur til arabalandanna, nánar
tiltekið Sýrlands, og hélt áfram
að læra. Eftir að heim kom tóku
við fyrirlestrar á ný, meðal ann-
ars námskeið um menningarheim
araba, kennsla í arabísku fyrir
byrjendur. Og svo tók við að fara
með fólk í ferðir þangað. Auk
þess skrifaði ég fáeinar bækur.“
Stundum er sagt að fólk sé í
eðli sínu alls staðar eins. Þú hef-
ur ferðast mikið, hefur þér sýnst
að þetta sé rétt eða er þetta
bara klisja?
„Ég held að þetta sé hárrétt
og algjörlega laust við að vera
klisja. Fólk er alls staðar eins.
Fólk mótast vissulega af að-
stæðum, trú og siðum en þegar
maður er einn með manneskju þá
nær maður sambandi við hana og
skilur hana þótt hún tali ekki
sama tungumál og maður sjálfur
og hafi ekki lifað sama lífi á all-
an hátt.“
Erum við Íslendingar fordóma-
fullir í garð útlendinga?
„Í heildina litið erum við ansi
þröngsýn þjóð. Maður sér það út
um allt og ekki síst á þessum
blessuðu kommentakerfum sem
nú ríða húsum, þar er ansi
grunnt á fordómum, sem oft eru
sprottnir af vanþekkingu. Þegar
ég fór að fara með fólk til araba-
landa og víðar var það líklega til
komið af barnslegri hugsjón, ég
vildi sýna fólki að heimurinn væri
ekki eins og það héldi að hann
væri. Fjölmargir hrukku í kút
þegar þeir heyrði araba nefnda,
þeir áttu að vera svo hræðilegir
og umfram allt ofboðslega vondir
við konur. Umhyggja karla eink-
um og sér í lagi fyrir konum í
þessum heimshluta var stundum
ansi vönkuð og ekki alveg í sam-
ræmi við hegðun sumra þeirra
heima hjá sér. Þegar fólk hafði
ferðast um þessi framandi lönd
þó ekki væri nema í nokkrar vik-
ur þá breyttust hugmyndir þess.
Það sá atburði og mannlíf í nýju
ljósi og áttaði sig á ýmsu sem
hafði áhrif á viðhorf þess. Þetta
á ekki aðeins við um ferðir til
arabalanda heldur nefni ég Íran.
Þangað finnst fólki ævintýralegt
að koma.“
Menntun stúlkna
lykilatriði
Þegar við horfum á heiminn
sjáum við alls kyns illsku og þar
er nærtækast að nefna grimmd-
arverk samtaka sem kenna sig
við Íslamska ríkið.
„Mér finnst voðalegt þegar trú-
in er notuð til að afskræma hluti.
Núna er talað um að múslíma-
heimurinn logi í átökum. Þetta er
svipað og gerðist á miðöldum
þegar kristni heimurinn framdi
illvirki, breytti landamærum og
svívirti fólk. Við sjáum forn-
eskjuleg vinnubrögð víða í hinum
múslímska heimi sem segja okkur
meðal annars að mörg þeirra
standa meðal annars Vestur-
löndum ekki á sporði hvað varðar
menntun. Ég hef trú á því að
menntun og alveg sérstaklega
menntun stúlkna sé lykilatriði í
því að breyta þessu. Það sem hin
pakistanska Malala er að gera er
stórkostlegt. Hún og aðrar stúlk-
ur eru að skapa jarðveg fyrir
breytingar. Það er engin sátt um
Malölu í Pakistan en þar er líka
hræðilegt ástand, mikil grimmd
og skelfing. Ég kynntist fyrir þó
nokkrum árum spænskri stúlku í
Jemen sem var leiðsögumaður og
hún sagði mér að eina landið sem
hún væri hrædd við að fara með
ferðamenn til væri Pakistan.
Þessi átök og skelfingar eru
flóknari en svo að við getum af-
greitt þau með einhverri alhæf-
ingu. Aftur á móti hættir okkur
til að gera það.
Það ríkir nokkur misskilningur
um stöðu kvenna í múslímskum
ríkum. Þar er vissulega ekki
jafnrétti á sama hátt og hér en
samt jafnrétti samkvæmt íslam.
Íslam eru mjög kvennavæn
trúarbrögð, en eins og gyðingatrú
og kristni mótast þau náttúrlega
af þeim tíma sem þau koma
fram. Við getum nefnt Gamla
Finnst fólk óhemju
spennandi
JÓHANNA KRISTJÓNSDÓTTIR HEFUR SKRIFAÐ BÓK UM ÆSKU SÍNA OG FÓLKIÐ SEM HÚN
KYNNTIST. Í VIÐTALI RÆÐIR HÚN MEÐAL ANNARS UM STERKAR KONUR, FERÐALÖG, VIÐ-
HORF ÍSLENDINGA TIL ÚTLENDINGA OG STÖÐU KVENNA Í MÚSLÍMSKUM RÍKJUM.
Kolbrún Bergþórsdóttir kolbrun@mbl.is
14 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 23.11. 2014
Svipmynd