Læknablaðið - 15.03.2001, Qupperneq 59

UMRÆÐA & FRÉTTIR / ÍÐORÐAPISTILL 131
Jóhann Heiðar
Jóhannsson
Netfang:
johannhj@landspitali.is
Dægradvöl VI
Vilmundur sagði
meðal annars þetta:
„Ymislegt kann
manni þó að detta í
hug um þá Færeyja-
gikki íslenzkrar
læknastéttar, sem að
því er virðist fyrir
einnar saman for-
dildar sakir bera
annars góð og gild
fræðsluerindi á borð
fyrir ólæknislært fólk
á þeirri andhælislegu
djöflaþýzku, sem þeir
kalla íslenzkt lækna-
mál og engum öðrum
en læknum er ætlandi
að grynna neitt í. Þeir
læknar, ef nokkrir
kynnu að vera, sem
betur mega, en halda
því þó til streitu að
ræða og rita um fræði
sín á því hrakmáli,
mættu hugleiða mál-
far sitt frá almennu
þrifnaðarsjónarmiði.“
Complex
í NÝLEGRI FYRIRSPURN BIRTIST ENSKA NAFNORÐIÐ
complex. Eins og fram kom í 96. pistli (Læknablaðið
1997;84:63) er það komið úr latínu. Latneska
nafnorðið complexio merkir sameining, samsetning,
samstœða og lýsingarorðið complexus merkir
flókinn, samofinn, samsettur. í Ensk-íslenskri orða-
bók Arnar og Örlygs má finna skýringar á enska
lýsingarorðinu: 1. samsettur, margbrotinn. 2. marg-
slunginn, flókinn. og enska nafnorðinu: 1. samsett og
margbrotin heild. 2. samstœða. 3. (í sálfrœði) geð-
hnútur, duld, geðflœkja, kerfi bœldra tilfinninga. 4. (í
efnafrœði) samsett efnasamband. 5. (óformlega)
sterkar ósjálfráðar tilfinningar, einkum fordómar,
óbeit eða andúð. Undirritaður gerði mjög ítarlega leit
í íðorðasafni lækna og fann þar eftirtaldar þýðingar,
ýmist stakar eða í samsetningum: duld, flóki, flœkja,
hnútur, kerfi, mynd, samstœða, útslag.
QRS-complex
í texta þeim, sem fyrirspurnin vísaði til, kom fyrir
samsetningin „broad and/or narrow complex
tachycardias". íðorðasafnið nefnir tachycardia
hraðtakt eða hraðslátt og QRS-compIex er nefnt
QRS-mynd. Eftir að hafa ráðfært sig við hjartalækni
fór undirritaður þá leið að vísa í bylgjur
hjartarafritsins og nefna þetta hraðslátt með gleiðri
eða mjórri bylgjumynd (QRS-complex). í stað
bylgjumyndar hefði mátt tala um bylgjusamstæðu
(QRS-samstæðu). Gaman væri að fá fregnir af því ef
hjartalæknar hafa fundið aðra lausn.
Paroxysmal
Pannig hittist á að sama daginn kom annar hjarta-
læknir, Árni Kristinsson, með hugmynd að þýðingu á
lýsingarorðinu paroxysmal í tengslum við hjart-
sláttartruflanir. Slíkar truflanir segist hann nefna
tilfallandi, en þær viðvarandi sem sumir aðrir læknar
nefna krónískar. Uppfletting í íðorðasafninu leiðir í
ljós að paroxysm er kast eða hviða og paroxysmal fær
þar þýðingarnar köstóttur eða hviðu-. Paroxysmal
tachycardia er hraðsláttur sem kemur í köstum og
nefnir íðorðasafnið slíkt hraðsláttarköst.
Hugmynd Árna þarf að skoða betur. Gott er að
ráða yfir mismunandi kostum til þýðinga við
mismunandi kringumstæður. Þar sem við hittumst í
biðröð í matsalnum voru ekki tök á miklum eða
löngum útskýringum. Fljótt á litið finnst undir-
rituðum að hraðsláttartruflanir geti verið tilfallandi,
hvort sem þær koma í köstum eða ekki. íslensk
orðabók Máls og menningar skýrir tilfallandi þannig:
sem kemur eða verður án sýnilegrar (ytri) ástœðu.
Taugaflækja
Elísabet Guðmundsdóttir, deildarlæknir, var að
skrifa fræðigrein og vantaði íslensk heiti á tvö
líffærafræðileg fyrirbæri, annars vegar það sem á
latínu nefnist plexus myentericus og hins vegar
plexus submucosus. Latneska orðið plexus er ýmist
talið lýsingarorð eða lýsingarháttur sagnorðs.
Læknisfræðiorðabók Stedmans og hin nýja læknis-
fræðiorðabók Dorlands nota enska orðið braid til að
útskýra plexus. Um nafnorðið braid segir Ensk-
íslensk orðabók Arnar og Örlygs: 1. fléttuband,
fléttingur; hárflétta. 2. brydding, borði. 3. hárband.
I Líffærafræðiheitunum, Nomina anatomica, er
ætíð notað orðið flækja þegar vísað er í samsett net
æða eða tauga. Undirritaður vildi þó miklu fremur
nefna slíkt fléttu, bæði vegna ofangreindrar orð-
skýringar og eins vegna þess persónulega skilnings að
flækja vísi til þess sem er í óreiðu og skipulagsleysi en
flétta til þess sem er samofið og skipulagt.
Til fyllingar má benda á að plexus myentericus, sá
hluti af taugaflækju meltingarvegar sem liggur milli
vöðvalaganna, er einnig nefndur Auerbachs plexus.
Líffærafræðiheitin nefna hann vöðvahjúpsflœkju.
Annar hlutinn, plexus submucosus, liggur í
slímhúðarbeðnum og nefnist slímubeðsflœkja, en
þriðji hlutinn liggur undir hálu, tunica serosa, og
nefnist liálubeðsflœkja.
Síðasta dægradvöl
Dægradvölin í 130. pistli var tekin úr grein í
Læknablaðinu árið 1958 (9.-10. tbl., bls. 132-41), sem
bar heitið „Oehlenschláger í Arnarhváli“. Þar var á
ferðinni Arinbjörn Kolbeinsson, læknir, til að setja
ofaní við Vilmund Jónsson, þáverandi landlækni,
fyrir grein hans „Thorvaldsen og Oehlenschlager“
sem birtist í Læknablaðinu árið 1955 (8.-9. tbl., bls.
124-39). Vilmundur hafði gagnrýnt stflsmátann í
ritsmíðum íslenskra lækna (sjá kassa) og Arinbjörn
brást hart við: „Nauðsynlegt er að brýna fyrir
Iesendum Læknablaðsins, nú og þó einkum síðar,
sem ekki þekkja V.J. nægilega, að með sínum
sérstöku verknaðartökum á íslensku ritmáli, getur
hann auðveldlega villt mönnum sýn, þannig að þeim
yfirsjáist verulegir gallar á meðferð efnis og geri sér
ekki nægilega ljósan tilgang ritgerðarinnar. Með
glæstum stflsmáta er unnt að leiða athygli og
dómgreind lesandans á villigötur líkt og skrautlegar
umbúðir geta blekkt grandalausan kaupanda."
Læknablaðið 2001/87 251