Læknablaðið - 15.06.2002, Blaðsíða 17

FRÆÐIGREINAR / RISTILKRABBAMEIN
b) Meinvörp í 1-4 eitlum = 1
c) Meinvörp í fleiri en 4 eitlum = 2
3) Vaxtarháttur æxlisjaðars (einkunn 0 eða 1)
a) Æxli vex með ýtandi æxlisjaðri = 0
b) Æxli vex með ísmjúgandi (infiltrative)
æxlistungum í æxlisjaðri =1
4) Eitilfrumuíferð við æxli (einkunn 0 eða 1)
a) Töluverð eða mikil = 0
b) Lítil eða engin = 1
Srðan eru myndaðir fjórir Jass-flokkar æxla eftir
fjölda samanlagðra stiga þannig að í flokki I eru æxli
með 0 eða eitt stig, í flokki II eru æxli með tvö stig, í
flokki III eru æxli með þrjú stig og í flokki IV eru æxli
sem fá fjögur eða fimm stig samanlagt.
Upplýsingar um dánardag látinna sjúklinga voru
fengnar frá Hagstofu íslands. Rannsóknin miðaði við
júní 2001 sem lokadagsetningu varðandi það hveijir
höfðu látist úr rannsóknarhópnum. Æxli sem greind-
ust við krufningu eru með í tölfræðilegum útreikn-
ingum rannsóknarinnar. Aðhvarfsgreining að hætti
Cox (7) var notuð til þess að meta marktekt spágildis
hinna ýmsu áhættuþátta um dánartíðni. Fyrst var
gerð einþátta greining (univariable analysis) þar sem
ávallt var leiðrétt fyrir aldri en hins vegar ekki eftir
kyni vegna þess að það reyndist ekki hafa marktækt
spágildi. Síðan var gerð fjölþátta greining (multi-
variable analysis) með þeim þáttum sem ekki höfðu
marktækt sjálfstætt spágildi. Að lokum voru reiknuð
lifunarlínurit að hætti Kaplan-Meier án leiðréttingar
fyrir aldri þar sem aldur reyndist ekki hafa verulega
truflandi áhrif (8). Bæði Cox-aðhvarfsgreining og
Kaplan-Meier taka tillit til þess að athugunartímabil
einstaklings getur verið afklippt (censored). Mark-
tækni var miðuð við 5% mark. Tölfræðiforritið
SPIDA (9) var notað.
Vísindasiðanefnd hefur samþykkt rannsóknar-
áætlunina og Persónuvernd hefur verið tilkynnt um
hana.
Niðurstöður
í Krabbameinsskrá eru upplýsingar um 1265 Islend-
inga sem greindir voru með ristilkrabbamein á 35 ára
tímabilinu 1955-1989. Af þeim uppfylltu 1205 ein-
staklingar, þar af 572 karlar og 633 konur, skilmerki
fyrir greiningunni ristilkrabbamein (3). Af þessum
1205 æxlum höfðu 1133, eða 94%, verið greind vefja-
fræðilega en 72, eða 6%, með öðrum aðferðum. Smá-
sjárgler og vefjasýni var unnt að endurmeta fyrir 1109
einstaklinga, eða 531 karl og 578 konur, sem er efni-
viðurinn í meinafræðilega hluta rannsóknar okkar
(3) og sá grunnur sem þessi rannsókn sem hér er
kynnt byggir á.
Niðurstöður einþátta greiningar á meinafræðileg-
um þáttum ristilkrabbameins sem athugaðir voru í
rannsókninni og dánarlíkum eru sýndar í töflu I.
Dánarlíkur aukast marktækt með aldri. Ekki er mun-
ur á dánarlíkum eftir kyni. Dánarlíkur minnka fram
að lokum tímabilsins 1975-1979 en standa síðan
nokkuð í stað. Ekki er marktækur munur á dánarlík-
um eftir staðsetningu æxlis innan ristils. Dánarlíkur
aukast með vaxandi stærð æxla. Dánarlíkur eru mest-
ar ef æxli er hringvaxið, en nokkurn hluta (16,2%)
æxlanna var ekki unnt að meta með tilliti til stórsæs
útlits. Um þýðingu mismunandi vefjagerðar æxla er
erfitt að fullyrða þar sem yfirgnæfandi hluti þeirra
eru hefðbundin kirtilkrabbamein (adenocarcinoma
NOS). Gráða æxla hefur mikla þýðingu. Dánarlíkur
vaxa um 23% ef æxli er af gráðu tvö og um 82% ef
æxh er af gráðu þrjú, þegar borið er saman við gráðu
eitt æxli, og er sá munur marktækur. Sjúklingar með
krabbamein svarandi til Dukes-stigs C og D hafa
marktækt hærri dánarlíkur heldur en stig A og B, en
munur á A og B innbyrðis er ekki marktækur. Æxlis-
vöxtur í sogæðum og blóðæðum, hvoru um sig eða
hvort tveggja, auka dánarlíkur verulega og marktækt
í sogæðum einum sér og í báðum tegundum æða sam-
an. Dánarlíkur eru verulega og marktækt auknar ef
hliðarskurðbrún vefjasýnis er ekki æxlislaus og/eða
æxh nær út á yfirborð lífhimnu, séð með smásjá. I
Jass-flokkum III og IV eru marktækt hærri dánarlík-
ur en í flokkum I og II. Þeir fjórir sjálfstæðu meina-
fræðilegu þættir sem mynda Jass-flokka ristilkrabba-
meina reyndust allir vera marktækir í einþáttagrein-
ingu. Petta á við um eitilfrumuíferð í umhverfi æxlis,
það er hvort hún er mikil eða lítil. Dánarlíkur eru
marktækt hærri (49%) ef æxli nær út fyrir vegg ristils.
Meinvörp í eitlum og sérstaklega ef þau eru í fleiri en
fjórum eitlum auka dánarlíkur mikið. Ef æxli vex
ísmjúgandi í ristilvegg í stað þess að ýta vefjalögum
hans til hliðar aukast dánarlíkur um 45%. Slímmynd-
andi þáttur í æxli virðist ekki hafa áhrif á horfur.
í einþátta greiningunni í töflu I voru þættirnir fjór-
ir sem mynda Jass-flokka ristilkrabbameina metnir
sjálfstætt, en þeir einnig metnir saman í Jass-flokka.
Við fjölþátta greiningu í töflu II var tekið tilht til
allra þátta sem athugaðir voru í rannsókninni, nema
Jass-flokka, þar sem allir fjórir sjálfstæðu þættirnir
sem mynda Jass-flokka eru í fjölþátta greiningunni.
Dánarlíkur aukast enn marktækt með hækkandi
aldri. Þar sést einnig að dánarlíkur hafa farið minnk-
andi frá upphafi til og með tímabilsins 1980-1984 en
síðan aukist lítilsháttar. Stærð æxlis skiptir greinilega
máli og kemur stærðarþáttur út sem marktæk breyta.
Hringvaxin æxli eru með marktækt hærri dánarlíkur
en aðrar gerðir æxla ef flokkað er eftir stórsæju úthti
æxlanna. Vægi gráðu verður minna en í einþátta
greiningu en tölurnar eru samt sem áður sjálfstætt
marktækar varðandi gráðu þrjú. Áhrif Dukes-stigs
æxla verða ekki eins ákveðin og í einþátta greiningu,
en haldast þó enn marktæk í Dukes-stigi D. Æxlis-
vöxtur í hliðarbrún helst marktækur sem sjálfstæður
áhættuþáttur. Dánarlíkur eru marktækt auknar ef
lítil eða engin eitilfrumuíferð er í umhverfi æxlis.
Læknablaðið 2002/88 481