Læknablaðið - 15.06.2002, Qupperneq 39

FRÆÐIGREINAR / HEILABILUN
Ökumenn með heilabilun
Ágrip
Helga María
Hallgrímsdóttir
Jón Snædal
Inngangur: Hlutfall aldraðra í þjóðfélaginu fer vax-
andi og fjöldi aldraðra með ökuréttindi eykst sömu-
leiðis. Það leiðir til fjölgunar ökumanna með vitræna
skerðingu og jafnvel heilabilun því tíðni heilabilunar
fer mjög vaxandi eftir 65 ára aldur. í þessari rannsókn
er skoðað hvaða vandamál eru þessu samfara.
Efniviður: Niðurstöður viðtala við einstaklinga og
ættingja þeirra sem komu á fjögurra ára tímabili til
skoðunar á Minnismóttöku Öldrunarlækningadeild-
ar Landspítala Landakoti. Upplýsingar félagsráðgjafa
fengust um 346 þeirra.
Niðurstöður: Af 346 einstaklingum var 121 virkur
ökumaður, 110 höfðu hætt akstri, flestir eða 92 (84%)
af eigin hvötum og 48 höfðu aldrei haft ökuskírteini.
Ófullkomnar akstursupplýsingar fengust um 67 ein-
staklinga. Aðstandendur 12 einstaklinga upplýstu um
óhöpp eftir að einkenni vitrænnar skerðingar voru
komin fram og voru sjö þeirra enn virkir ökumenn.
Umræða: Aldraðir einstaklingar sem fá vitræna
skerðingu taka oftast sjálfir ákvörðun um að hætta
akstri. Hluti þeirra sýnir þó dómgreindarleysi og ek-
ur áfram þrátt fyrir einkenni sín. Þörf er á skýrum
leiðbeiningum til aðstandenda og heilbrigðisstarfs-
manna um það hvernig staðið skuli að lokum öku-
ferils og hvenær til þess þurfi að koma.
Inngangur
Öldrunarlækningadeild
Landspítala Landakoti,
Túngötu, 101 Reykjavík.
Fyrirspurnir og bréfaskipti:
Jón Snædal, yfirlæknir,
Öldrunarlækningadeild
Landspítala Landakoti,
Túngötu, 101 Reykjavík,
jsnaedal@landspitali.is
Lykilorö: akstur, heilabilun.
Orsakir fyrir heilabilun geta verið ýmsar og leiða til
mismunandi einkenna. í undantekningartilvikum er
orsökin sjúkdómur sem er læknanlegur en annars má
vænta vaxandi einkenna með tímanum. Sjúkdóms-
greiningin heilabilun felur í sér að vitrænni getu hefur
hrakað það mikið að einstaklingurinn þarf aðstoð
eða eftirlit við athafnir daglegs lífs. Minnið versnar og
önnur færni eins og til dæmis hæfileikinn til að meta
fjarlægðir og afstöðu, framkvæmd flókinna athafna
og dómgreind geta einnig truflast töluvert. Algeng-
asta orsök fyrir heilabilun er Alzheimerssjúkdómur,
eða í liðlega helmingi tilfella (1). Algengt er að sjúk-
dómnum fylgi innsæisskortur og minnkandi geta til
að stjórna eigin hegðun og gerðum. Rannsóknir hafa
þó sýnt að um þriðjungur þeirra sem greindir hafa
verið með heilabilunarsjúkdóm heldur áfram að
keyra (2).
Meðalaldur á Islandi sem og í öðrum velferðar-
ríkjum hefur hækkað og fleiri ná háum aldri, þannig
að fjöldi aldraðra eykst hlutfallslega miðað við heild-
ENGLISH SUMMARY
Hallgrímsdóttir HM, Snædal J
Driving and Dementia
Læknablaðið 2002; 88: 503-6
Objective: The proportion of elderly in the community is
increasing and thereby the number of elderly drivers. This
leads to an increase in the number of drivers with cogni-
tive impairment and even dementia. This study looks into
the problems this is creating.
Material and methods: Interview with patients and their
relatives seeking for cognitive impairment to a Memory
Clinic over a period of 4 years. Information was achieved
by a social worker for 346 individuals.
Results: Out of 346 individuals, 121 were active drivers,
110 ex drivers and 48 had never had drivers license.
Insufficient information on driving was for 67 patients.
Most of the ex drivers or 92 (84%) had stopped driving of
their own initiative. The relatives of 12 individuals informed
of accidents occurring after the onset of cognitive im-
pairment and 7 of them continued to drive in spite of that.
Discussion: Elderly who experience cognitive impairment
decide in most instances themselves to stop driving. A
minority continues driving in spite of obvious deficiencies.
Clear guidelines for relatives and health professionals are
needed in order to help elderly with cognitive impairment
in making decisions on when it is appropriate to stop
driving.
Key words: driving, dementia.
Correspondance: Jón Snædal, jsnaedal@landspitali.is
arfjölda íbúa. Ætla má að eldri konur framtíðar hafi
frekar ökuskírteini en meðal fyrri kynslóða. Notkun
einkabfls telst sjálfsögð jafnt hjá öldruðum sem öðr-
um. Af þessu leiðir að aldraðir ökumenn eru vaxandi
hópur í samfélaginu. Miðað við vegalengdirnar sem
aldraðir aka hefur verið reiknað út að 1,6-2,4 sinnum
meiri áhætta sé á að ökumaður sem er eldri en 65 ára
lendi í árekstri heldur en ökumenn á aldrinum 25-65
ára (3). Þeir eldri keyra hins vegar ekki eins mikið og
hinir yngri og eiga því sök á hlutfallslega fáum
árekstrum (4). Engin einföld skýring er á þessari
hlutfallslegu aukningu á óhappatíðni með aldri en er
þó líklega frekar sjúkdómar tengdir öldrun, svo sem
sjónskerðing eða stoðkerfissjúkdómar, fremur en
aldurstengdar breytingar. Rannsóknum ber ekki
saman um það að hve miklu leyti slysatíðni sé hærri
Læknablaðið 2002/88 503