Læknablaðið - 15.06.2002, Síða 40

FRÆÐIGREINAR / HEILABILUN
Tafla 1. Kynjaskipting, aldur og akstur sjúklinga.
Fiöldi Meöalaldur Akandi
Karlar 167 75,9 92 (55%)
Konur 179 75,8 29 (16%)
Alls 346 75,9 121 (35%)
hjá heilabiluðum en hjá öðrum öldruðum. í nokkrum
erlendum rannsóknum hefur óhappatíðni ökumanna
með heilabilunareinkenni verið skoðuð (2, 3, 5).
Hvort sem umræddar rannsóknir eru metnar út frá
ekinni vegalengd eða tímanum sem ekið er sýna þær
að hættan er hið minnsta tvöföld og allt að áttföld (6)
hjá þeim en hjá öldruðum almennt (5). I þessum
árekstrum er hinn heilabilaði yfirleitt talinn eiga sök
(2). Niðurstöður annarra rannsókna eru á þann veg
að á frumstigi Alzheimerssjúkdóms eigi ökumenn
ekki oftar sök á árekstrum en gengur og gerist hjá
öðrum ökumönnum en eftir fyrstu þrjú árin aukist
áhættan verulega (7).
Ekki eru til neinar leiðbeiningar um meðferð öku-
réttinda sjúklinga með heilabilunareinkenni hér á
landi, enda lítil umræða átt sér stað og þetta atriði
ekki verið kannað áður. Könnun White og O'Neill
1999 (8) á reglum varðandi akstur aldraðra í Evrópu-
sambandsríkjunum leiddi í Ijós að 10 af löndunum 15
eru með einhvers konar heilsufarslega skimun. Leið-
beiningar Evrópusambandsins (European Council
Directive 91/439/EE) leggja grunninn að alþjóðleg-
um viðmiðunum um heilbrigðisskilyrði til aksturs en
þar er ekki fjallað sérstaklega um öldrunartengda
sjúkdóma og túlkun þjóðanna á leiðbeiningunum er
misjöfn. í þessari rannsókn er skoðað að hve miklu
leyti sjúklingar með heilabilun aka bíl og hvaða
vandamál eru því samfara.
Efniviður og aðferðir
Þessi afturskyggna rannsókn byggir á upplýsingum
sem safnað hefur verið um einstaklinga sem komið
hafa til greiningar frá miðju ári 1996 til miðs árs 2000
á Minnismóttöku Öldrunarlækningadeildar, Land-
spítala Landakoti sem í upphafi var staðsett að Há-
túni lOb. Eingöngu er byggt á upplýsingum ef þær
liggja fyrir bæði frá lækni og félagsráðgjafa. Þessum
upplýsingum var safnað við fyrstu komu sjúklings á
móttökuna á staðlaðan hátt og félagsráðgjafi spurði
nánasta ættingja sérstaklega um akstur sjúklings.
Þegar enginn ættingi hefur verið til staðar hafa þessar
upplýsingar því ekki verið fengnar. Einungis einn fé-
lagsráðgjafi hefur verið við störf á móttökunni á tíma-
bilinu og í fjarveru hans voru akstursupplýsingar ekki
fengnar. Því liggja ekki fyrir akstursupplýsingar um
alla þá einstaklinga sem komið hafa til greiningar á
móttökuna, en þeir voru alls 560 á þessu tímabili. Þó
er vitað að rannsóknarhópurinn er ekki marktækt frá-
Tafla II. Vitræn geta siúklinga metin á MMSE*-kvarða.
Stig á MMSE Akandi Aka ekki Alls
20 stig og færri 14 62 76 (22%)
fleiri en 20 stig 104 155 259 (74%)
Upplýsingar vantar 3 8 11 (3,2%)
Alls 121 225 346
* MMSE: Mini-Mental State Examination.
brugðinn heildarhópi þeirra sem komu á móttökuna á
sama tímabili hvað varðar aldur, kynjaskiptingu eða
sjúkdómsgreiningu. Auk upplýsinga um akstur var
sjúkdómsgreining skráð, tími frá upphafi einkenna og
stig sjúkdómsins samkvæmt einföldu vitrænu prófi,
MMSE (Mini-Mental State Examination) (9).
Niðurstöður
Upplýsingar fengust um 346 einstaklinga, 167 karla
og 179 konur. Af körlunum óku enn 92 (55%) en af
konunum 29 (16%), og því voru virkir ökumenn alls
121 (35%), samanber töflu I. Vitræn skerðing og
heilabilun var skráð með tvennu móti, annars vegar
með skilmerkjum ICD 10 (10) og hins vegar með
niðurstöðum úr einföldu minnisprófi, MMSE (9), og
var aksturssaga skoðuð sérstaklega með tilliti til
prófsins (tafla II). Vitræn skerðing var talin alvarleg
ef stigin voru 20 eða færri af 30, en væg eða þó nokk-
ur (mild to moderate) ef stigin eru fleiri en 20. Af
þeim sem reyndust hafa alvarlega vitræna skerðingu
samkvæmt MMSE óku enn 14 af 76, eða 19%. Af
þeim sem höfðu vægari skerðingu óku enn 104 af 259,
eða 40%. Af 121 einstaklingi sem enn ók höfðu sjö
lent í óhöppum og fimm að auki höfðu hætt vegna
óhapps. Höfðu því alls 12 einstaklingar af 231, eða
5,2%, lent í óhöppum eftir að einkenni vitrænnar
skerðingar komu fram samkvæmt upplýsingum ætt-
ingja þeirra. Aðstandendur 27 virkra ökumanna
(22%) höfðu verulegar áhyggjur af akstri þeirra.
Fjörutfu og sex ökumenn (38%) gerðu sjálfir ein-
hvers konar varúðarráðstafanir eða takmörkuðu sig
en þó höfðu aðstandendur sex þeirra (13%) áhyggjur
af akstri þeirra. Hlutfallið er þó hærra meðal að-
standenda þeirra ökumanna sem ekki gerðu varúðar-
ráðstafanir, eða 21 af 75 (28%).
Upplýsingar fengust um að 110 einstaklingar
höfðu áður ekið en hætt því og reyndust 92 þeirra
hafa hætt af eigin hvötum, eða 84%. Ættingjar höfðu
beitt þrýstingi eða gripið til ráðstafana í tíu tilvikum,
fimm hættu eftir umferðaróhapp en einungis þrír að
læknisráði. Einstaklingar sem höfðu hætt akstri voru
að meðaltali með meiri vitræna skerðingu en þeir
sem enn óku, sjá töflu II.
Astæður þess að einstaklingar hættu akstri af eigin
hvötum voru margvíslegar og oft samtvinnaðar.
Versnandi sjón og aðrar líkamlegar hamlanir (heilsu-
504 Læknablaðið 2002/88