Læknablaðið - 15.12.2003, Blaðsíða 69

UMRÆÐA & FRÉTTIR / ÍÐORÐAPISTILL 161
Klinikfárdig
Davíð Gíslason, lyflæknir, sendi tölvupóst í tilefni
af umræðu í 159. pistli (Læknablaðið 2003; 89: 801)
um flokkunarheiti á þann áfanga að sjúklingur sé
orðinn útskriftarfær.
Hann sagði heitið eiga við um sjúklinga sem lokið
hefðu rannsóknum og meðferð á legudeild og gætu
því strangt til tekið útskrifast. Af ýmsum ástæðum
útskrifast sumir þó ekki og bíða úrlausnar annarra
mála, svo sem félagslegra aðstæðna. Davíð sagðist
vel geta fallist á heitið útskriftarfær, en honum finnst
útskriftarhæfur betra.
Því er til að svara að undirritaður sér lítinn mun á
þessum heitum og getur fellt sig við hvort heldur sem
er. I fyrra tilvikinu má með öðru orðalagi segja að
sjúklingur sé fœr um að útskrífast, en í því síðara að
hann sé hœfur til að útskrífast. Islensk orðabók Eddu
birtir eftirtaldar skýringar á þessum tveimur lýsing-
arorðum fær: 1 sem getur margt, duglegur, hraustur,
sterkur, hœftleikamikill 2 duglegur í klettum 3 sem
unnt er að fara um, farandi, og hæfur: 1 sem hefur
getu til einhvers, fœr 2 raunsannur, ekki uppspunninn
3 (í lögfr.) sem hefur þá eiginleika sem lög krefjast til
e-s tiltekins starfa, réttarstöðu e.þ.h. Tveir aðspurðir
íslenskufræðingar gátu ekki orðið sammála um hvort
orðið væri betra, en vonandi getur nefndin, sem fæst
við flokkunarheitin í vistunarkerfinu, komist að
niðurstöðu um val á öðru þeirra.
Hypovolemia
Alma Möller, svæfingalæknir, hringdi og bað um að-
stoð vegna grísk-latneska heitisins hypovolemia. íð-
orðasafn lækna birtir íslenska heitið blóðþurrð, sem
er alls ekki gott vegna þess að sama íslenska heitið er
einnig notuð um ischemia.
Hypovolemia er notað um minnkað blóðmagn í
æðakerfi líkamans. Það er samsett úr orðhlutunum
hypo-, sem er gjarnan notað um skort eða of lítið af
einhverju, -vol-, sem er stytting úr volumen og vísar í
magn eða rúmmál, og -emia, sem er stytting úr gríska
orðinu haima, blóð.
Heitið ischemia er hins vegar notað um staðbund-
inn blóðskort í vef eða líffæri af völdum þrengsla eða
lokunar í æðum á viðkomandi svæði. Staðbundinn
blóðskortur er gjaman undanfari vefjadreps. Ischemia
er einnig samsett orð. Fyrri hlutinn isch- er sennilega
dreginn af grísku sögninni ischein, að bæla, en síðari
hlutinn af nafnorðinu haima, blóð. Blóðþurrð er því
gott íslenskt heiti á því hugtaki.
Eftir nokkrar umræður kom okkur Ölmu saman
um að blóðmagnsskortur væri ágætis heiti á hypo-
volemia. Leiðrétta þarf íðorðasafn lækna til sam-
ræmis við þetta.
Erythema nodosum
I tölvupósti Þorkels Jóhannessonar, sem nefndur var
í síðasta pistli, var einnig svarað brýningu til við-
bragða vegna heitisins erythema nodosum. Um það
var rætt í 158. pistli (Læknablaðið 2003; 89: 711) og
tilgreind íslensku heitin hnútarós, hnútrós, rósahnút-
ar, þrimlaroði, þrimlasótt og þrimlaroðaþot. Óskað
var eftir upplýsingum frá læknum um hver af þeim
væru í notkun. Þorkell sagðist hafa valið sér heitið
húðhnútabólga. Hann beitti þar með þeirri aðferð að
þýða ekki beint, heldur að búa til nýtt heiti sem
byggir á tilteknum einkennum eða breytingum sem
honum finnst skipta mestu máli. Tilvísunin í hinn
rauðleita lit, erythema, er jafnframt horfin úr heitinu.
Hvað segja húðsjúkdómalæknar við því?
Þroskahömlun
Fyrirspurn frá iðjuþjálfunarnema leiddi til þess að
hugtökin mental retardation og developmental delay
voru tekin til skoðunar. Stefán Hreiðarsson, barna-
læknir, upplýsti að síðara heitið væri notað um
þroskaseinkun eða seinþroska hjá mjög ungum börn-
um áður en hægt væri að koma við sértækri grein-
ingu. Nákvæm skoðun og mælingar, sem gera mætti
síðar, gætu svo leitt til þess að sömu börn fengju
greininguna mental retardation eða þroskahömlun.
Developmental delay er ekki að finna í Iðorða-
safni lækna. Mental retardation gengur þar hins
vegar undir nokkrum heitum: vangefni, andlegur
vanþroski, greindarskerðing og vitsmunavanþroski.
Alþjóðlega sjúkdómaflokkunin ICD-10 bætir við
heitinu þroskahefting. Þessi heiti og fleiri, sem tína
mætti til frá fyrri tímum, sýna að erfitt er að finna
nægilega hlutlaus heiti. Undirrituðum sýnist þó að
þroskaseinkun og þroskahömlun séu góð heiti. Skor-
að er á þá sem málið varðar að standa vörð um þau,
til að reyna að koma í veg fyrir að þau verði niðrandi.
Leiörétting
í síðasta pistli (Læknablaðið 2003; 89: 885) kom fyrir
villa í lýsingu á tengslum svefntímabila og næturógna,
þannig að augnkyrrðarsvefni og bliksvefni var víxlað.
Beðist er velvirðingar á þessum klaufaskap, en rétt
verður viðkomandi málsgrein þannig:
Pétur Lúðvígsson, barnalæknir, upplýsti að þessi
vel skilgreinda svefnröskun, night terror, kæmi fyrir í
augnkyrrðarsvefni (E. non-rapid eye movement eða
non-REM-sleep). Martröð (nightmare) ætti sér hins
vegar stað í draumsvefni eða bliksvefni (REM-sleep)
og muna börnin oftast draumfarirnar sem tengjast
martröðinni.
Jóhann Heiðar
Jóhannsson
johaimhj@landspitali.is
Læknablaðið 2003/89 985