Læknablaðið - 15.12.2003, Blaðsíða 48

UMRÆÐA & FRÉTTIR / AF SJÓNARHÓLI STJÓRNAR LÍ
Múlbundnír ríkísstarfsmenn?
Réttarörygginu fórnað í frumvarpí ráðherra
Sigurbjörn
Sveinsson
Úr setningarávarpi á málþingi
Bandalags háskólamanna og
Læknafélags íslands sem
haldið var 20. nóvember
síðastliðinn og bar heitið
„Tjáningarfrelsi og faglegt
sjálfstæði háskólamanna“.
Höfundur er formaður LÍ.
í pistlunum Af sjónarhóli
stjórnar birta stjórnarmenn
LI sínar eigin skoðanir
en ekki félagsins.
Umræðuefni málþingsins er tjáningarfrelsi og fag-
legt sjálfstæði háskólamanna. Við undirbúning þings-
ins var hugmyndin sú að við ræddum þann rétt sem
talinn er gilda í landinu og varinn er af 73. gr. stjóm-
arskrárinnar, og þær takmarkanir sem háskólamenn
og opinberir starfsmenn þurfa hugsanlega að sætta
sig við á þeim rétti.
Um þetta hefur umboðsmaður Alþingis meðal
annars sagt:
Almennt má því ganga út frá því að sé ríkisstarfs-
manni heimilt að tjá tilteknar skoðanir með ákveðn-
um hætti sé ólögmætt að beita hann stjórnsýsluviður-
lögum eins og áminningu með tilvísun til þeirrar tján-
ingar. Þær skorður sem Alþingi eru settar af stjórnar-
skrá gilda einnig fyrir stjórnvöld og við setningu
stjórnvaldsfyrirmæla og töku stjómvaldsákvarðana.
Nú hafa þau tíðindi gerst að ríkisstjórn Islands
hefur ákveðið að létta þessum stjórnarskrárbundnu
skorðum af stjórnendum hins opinbera þegar kemur
að starfsmannamálum. Petta gerir ríkisstjórnin með
því að ætla að afnema skyldu til að gefa starfsmönn-
um kost á að tjá sig um ávirðingar í sinn garð og vera
áminntir ef rök standa til þess. Verði þær breytingar á
lögum sem lagt er til þurfa sljórnendur ekki að gefa
upp ástæður uppsagnar né heldur fá starfsmenn tæki-
færi til að bæta ráð sitt. Þannig geta stjórnendur kom-
ist hjá því að virkja þá vernd sem felst í tjáningarfrels-
isákvæði stjórnarskrárinnar ef tjáning er hin raun-
verulega ástæða uppsagnar.
Nú kann að vera að einhverjir hugsi sem svo að
þessu sé eins háttað á hinum almenna vinnumarkaði.
Því sé það rétt hjá fjármálaráðherra að í því laga-
frumvarpi sem hann hefur lagt fram felist það eitt að
verið sé að leggja það til að um starfsmenn ríkisins
gildi sömu reglur um uppsagnir og ráðningar og fólk
almennt í landinu.
Eölismunur
Þessa fullyrðingu þarf að skoða nánar því þeir sem
halda slíku fram gera sér ekki grein fyrir þeim eðlis-
mun sem er á almennum markaði og opinberum.
Annars vegar er um það að ræða að allir starfs-
menn, jafnt almennir sem opinberir, hafa sem þegnar
landsins rétt til að tjá sig um meðferð opinbers valds
og fjármuna. Það eru hins vegar eingöngu opinberir
starfsmenn sem búa við það að taki þeir þátt í þjóðfé-
lagslegri umræðu um meðferð opinbers valds og fjár-
muna þá gætu þeir verið að fjalla um vinnuveitenda
sinn - eða besta vin hans. Mislíki vinnuveitandanum
skoðanir starfsmannsins þá getur hann, án frekari út-
skýringa verði frumvarpið að lögum, sagt starfs-
manninum upp.
Hins vegar er rétt að skoða nánar hvort breyting-
in, nái hún fram að ganga, sé raunverulega til þess
fallin að jafna réttarstöðu starfsmanna ríkisins og
fólks almennt í landinu hvað varðar uppsagnir og
ráðningar. í lögum um réttindi og skyldur starfs-
manna ríkisins eru lagðar mun meiri skyldur á opin-
bera starfsmenn en almennt tíðkast á almenna mark-
aðinum. Réttindin eru að sama skapi ekki meiri
nema að opinberum starfsmönnum er tryggð ákveð-
in formfesta og vernd gegn ómálefnalegum uppsögn-
um. Skyldurnar eru meðal annars þær að opinberum
starfsmönnum er lögskylt að rækja starf sitt vel, sinna
leiðbeiningaskyldu, lögskylt að vinna tiltekna yfir-
vinnu, gæta þagnarskyldu meðan lífsandinn er dreg-
inn, hlíta breytingum á störfum og heimilt er að tak-
marka atvinnufrelsi þeirra. Þessu skyldum fylgja
vissulega nokkur réttindi. í lögunum er tryggt að
opinberum starfsmönnum beri laun fyrir störf sín,
þeim er tryggður réttur til upplýsinga um starfskjör
sín, þeir eiga rétt á orlofi, rétt á launum í veikinda-
forföllum og fæðingarorlofi og jafnvel sveigjanlegum
vinnutíma. Þessi réttindi eru hins vegar ekki meiri en
tíðkast á almennum vinnumarkaði og þykja sjálf-
sögð.
Fariö vel með húsbóndavaldið
Þegar fjallað er um skerðingarfrumvarp ráðherra má
ekki gleymast að formfesta og vernd opinberra
starfsmanna sem í áminningarferlinu felst er ekki
bara hugsuð fyrir þá sjálfa heldur er einnig verið að
tryggja almenning fýrir því að opinberir starfsmenn
séu ekki ofurseldir geðþóttaákvörðunum æðri stjórn-
enda. Það er mikilvægt að opinberir starfsmenn, sem
oft eru einu sérfræðingarnir á sumum sviðum, geti
óhindrað tekið þátt í þjóðfélagsumræðu og dýpkað
hana með sérfræðiþekkingu sinni. Því er nauðsynlegt
að framkvæmdavaldið fari vel með húsbóndavald sitt
og að opinberum starfsmönnum sé tryggt starfsör-
yggi og óhlutdræg meðferð af hálfu vinnuveitanda.
Það er því að sumu leyti, og ekki síst með tilvísun í
efni þessa málþings, vond tilhugsun, bæði fyrir opin-
bera starfsmenn og almenning, að lesa í greinargerð
með skerðingarfrumvarpinu að stefnumörkunin sé
meðal annars sú að auka valdsvið og ábyrgð for-

964 Læknablaðið 2003/89