Læknablaðið - 15.12.2003, Blaðsíða 71

UMRÆÐA & FRÉTTIR / FARALDSFRÆÐI 33
Faraldsfræði í dag
Faraldsfræði og heilsuhagfræði
Mikið hefur verið rætt hérlendis á síðustu misserum
um heilsuhagfræði. Nýhafið er meistaranám í grein-
inni innan vébanda viðskipta- og hagfræðideildar
Háskóla íslands. í janúar 2004 verður hleypt af
stokkunum nýju meistaranámi í upplýsingatækni á
heilbrigðissviði við sama háskóla. Nám þetta er þver-
faglegt og standa að því nokkrar deildir háskólans
bæði heilbrigðisgreinar (læknisfræði, hjúkrunar- og
lyfjafræði) auk verkfræðideildar og félagsvísinda-
deildar. Þarna gefst gott tækifæri til sérmenntunar á
sviðum heilsuhagfræði, faraldsfræði og útkomu-
rannsókna.
í þessum pistli mun ég tæpa á þætti faraldsfræði í
heilsuhagfræði. Margar aðferðafræðilegar nálganir
eru notaðar til að svara spurningum innan heilsuhag-
fræði, en ég tel að engin önnur fræðigrein komist
með tærnar í þessum efnum þar sem faraldsfræðin
hefur hælana.
Heilsuhagfræði miðar að því að svara bæði spurn-
ingum um þjóðhagsleg áhrif meðferða (e. macro per-
spective) en einnig að meta og bera saman einstök
meðferðarúrræði og nefnist slíkt hagfræðilegt mat (e.
economic evaluation). Heilsuhagfræðilegt mat er
ætíð samanburður á að minnsta kosti tveimur með-
ferðarvalkostum. Þessir valkostir geta til dæmis verið
lyf, læknisaðgerðir, upplýsingagjöf til sjúklinga og
fleira. Við slíkt rnat þarf gögn um kostnað við þær
meðferðir sem meta á, ásamt þeim útkomum (e. out-
comes) sem verða vegna þeirra.
Ástæða þess að faraldsfræði skipar stóran sess í
heilsuhagfræðirannsóknum er einkum sú að heilsu-
hagfræðilegt mat byggir oft á rannsóknum á útkom-
um. Útkomurannsóknir eru skilgreindar sem kerfis-
bundin athugun á endanlegum áhrifum meðferðar-
úrræða á sjúklinga. Með endanlegum áhrifum er átt
við að reynt er að komast sem næst þeim áhrifum
sem meðferðin hefur á heilbrigði og líf sjúklings. Til
dæmis er mæling blóðþrýstings ekki talin hentugur
mælikvarði á útkomu úr blóðþrýstingslækkandi lyfja-
meðferð, heldur er hin raunverulega útkoma sú hvort
sjúklingur fær einhverja sjúkdóma sem orsakast af of
háum blóðþrýstingi.
Rannsóknaniðurstöður sem nýttar eru til mæl-
inga á útkomum eru einkum af fernum toga. Algeng-
ast er að nýta klínískar rannsóknir sem eru slembnar
íhlutunarrannsóknir þar sem sjúklingar og heilbrigð-
isstarfsfólk er blindað gagnvart því hvaða meðferð
hver sjúklingur fær (e. randomized controlled clini-
cal trials). Þessar rannsóknir teljast hafa hátt innra
réttmæti (e. internal validity) sem þýðir að slíkar
rannsóknir eru nokkuð færar um að útiloka bjaga (e.
bias) og raskanir (e. confounding). Hins vegar hefur
verið mikið rætt og ritað um hve þær skorti ytra rétt-
mæti (e. external validity) þar sem þær líkja ekki
nægjanlega eftir meðferð undir raunverulegum kring-
umstæðum.
í öðru lagi eru notaðar niðurstöður úr faralds-
fræðilegum samanburðarrannsóknum (e. observa-
tional studies). Áður hefur verið greint frá saman-
burðarrannsóknum í þessum dálki í Læknablaðinu. í
þriðja lagi eru notaðar yfirgreiningar (e. meta-ana-
lyses) sem einnig hafa verið ræddar í pistli í blaðinu.
Slíkar yfirgreiningar eru gerðar annaðhvort á klín-
ískum tilraunum eða samanburðarrannsóknum.
í fjórða lagi hefur það færst í vöxt að nota mæli-
tæki vegna heilsutengdra lífsgæða (e. health related
quality of life). Þessar rannsóknir falla ekki undir
hefðbundna skilgreiningu á faraldsfræði, en margir
faraldsfræðingar hafa sérhæft sig á þessu sviði vegna
þekkingar sinnar á gerð spurningalista og tölfræði.
Þegar ekki er hægt að nýta sér til fullnustu upplýs-
ingar úr rannsóknum er stundum gripið til þess ráðs
að kalla saman sérfræðingahópa (e. expert panels) til
að fá upplýsingar bæði um áhrif meðferða og kostn-
aðarþætti. Sérfræðingarnir eru þá yfirleitt valdir úr
röðum hæfustu fræðimanna og heilbrigðisstarfsfólks
í þeim sjúkdómi sem verið er að rannsaka.
í heilsuhagfræðilegu mati er enn algengast að nota
klínískar tilraunir en einnig færist í vöxt að nýta nið-
urstöður yfirgreininga. Hins vegar ættu heilsuhag-
fræðingar að sækjast eftir að nýta rannsóknaniður-
stöður úr samanburðarrannsóknum, þar sem þær
beinast að „eðlilegri“ kringumstæðum í heilbrigðis-
kerfinu. Þó oft sé hægt að velkjast í vafa um innra
réttmæti slíkra rannsókna, hafa þær ótvírætt forskot
hvað varðar ytra réttmæti.
Að lokum vil ég benda á nokkur alþjóðleg samtök
á sviði heilsuhagfræði og útkomurannsókna:
- International Society for Pharmacoeconomics
and Outcomes Research (ISPOR)
www.ispor. org
- International Society for Quality of Life Re-
search (ISOQOL) www.isoqol.org
- International Health Economics Association
(iHEA) www.healtheconomics.org
- International Society for Pharmacoepidemio-
logy (ISPE) www.pharmacoepi.org
Anna Birna
Almarsdóttir
annaba@hi.is
Höfundur er lyfjafræðingur,
dósent í stefnumörkun og
stjórnun lyfjamála við Lyfja-
fræðideild HÍ og fram-
kvæmdastjóri ráðgjafafyrir-
tækisins AL-BAS ehf.
Læknablaðið 2003/89 987