Læknablaðið - 15.03.2004, Blaðsíða 47

UMRÆÐA & FRÉTTIR / SJÁLFSSKAÐAR
Vísvitandi
sjá
Síðustu áratugi hefur borið á vaxandi tilhneigingu til
vísvitandi sjálfsskaða hér á landi og eðlilega spyrja
menn hvað þessu veldur. Hvað kemur ungu fólki í
blóma lífsins til að stytta sér aldur eða gera misalvar-
legar tilraunir til sjálfsvígs? Aleitnar spurningar knýja
á en minna er um svör.
Innan bráðaþjónustu heilbrigðisgeirans gefst sjald-
an tími til að ræða heimspekilega um sjálfsvald og
sjálfsval hvers og eins fullveðja einstaklings um líf sitt
eða dauða á úrslitastundu. Skapast hefur sú eðlilega
vinnuregla að öll atvik innan þessa ramma skoðast
sem neyðarkall og brugðist er við í samræmi við það.
Sjálfsvíg eru samkvæmt lögum skráð og vísinda-
legar rannsóknir á eðli þeirra og orsökum byrjuðu í
vestrænum löndum fyrir meira en einni öld með rann-
sóknum Durkheims. Samt hefur skilningur okkar á
dýpstu orsökum þeirra vaxið fremur lítið allt frá dög-
um Narcissusar. Þó liggja fyrir heilu staflarnir af rit-
verkum um niðurstöður rannsókna í öllum heims-
hornum á tildrögum þess að fólk um allan heim og á
öllum tímum stytti sér aldur.
Snúum okkur þá frá sjálfsvígum og að öllum öðr-
um vísvitandi sjálfssköðum. Önnur markmið en dauði
geta legið að baki vísvitandi sjálfsskaða. Þess eru
mörg dæmi að aðaltilgangurinn var að kalla á athygli
en ekki deyja. Við nánari athugun greinast mismun-
andi ástæður slíks verknaðar en í öllum tilvikum má
sjá örvæntingu, uppgjöf, kreppu eða sambærilegt
hættuástand sem knýr fram neyðarkall.
Sjálfsvígstilraun í bókstaflegasta skilningi er verkn-
aður af ásettu ráði þar sem einstaklingurinn hefur
ætlað að stytta sér aldur, en markmiðið ekki náðst.
Einn flóknasti vandinn í bráðaþjónustu í klínísku
starfi er að greina á milli margvíslegra tildraga sjálfs-
vígstilrauna og velja réttu úrræðin hverju sinni. Skila-
boðin frá þessum skjólstæðingum sem eru nánast á
barmi taugaáfalls geta verið mjög skýr, en geysilega
mismunandi, allt frá einbeittum vilja til að deyja og til
augljósrar yfirlýsingar um að vilja alls ekki deyja held-
ur fá með öllum ráðum þá neyðarhjálp sem býðst. A
hinn bóginn eru boðin stundum það óskýr eins og
vænta má á bráðastigi kreppuástands að merking
þeirra verður hreinlega ekki ráðin með fullri vissu,
jafnvel vegna villandi upplýsinga.
Rannsóknir á vísvitandi sjálfssköðum eru í fullum
gangi víða í heiminum, aðallega í Norður-Evrópu og
Bandaríkjunum. Samanburðarrannsóknir milli landa
hafa lengi átt erfitt uppdráttar, ekki síst vegna skil-
greiningarvanda, en á síðustu árum hefur tekist sam-
starf milli Alþjóðaheilbrigðismálastofnunar og Evr-
ópuráðs um fjölþjóðlegt rannsóknarverkefni (The
WHO/EURO Multicentre Study on Suicidal Behavi-
our) sem fer fram í mörgum borgum Evrópu undir
stjóm A. Schmidtke prófessors í Wiirtsburg í Þýska-
landi. A alþjóðlegri ráðstefnu á vegum IASP (Inter-
national Association for Suicide Prevention) í sept-
ember síðastliðnum í Stokkhólmi var gerð grein fyrir
bráðabirgðaniðurstöðum, og bók (Suicidal Behavi-
our in Europe) verður væntanlega gefin út í apríl næst-
komandi með fyrstu rökstuddu niðurstöðum.
Hér á Fjórðungssjúkrahúsinu á Akureyri (FSA) er
hafin rannsóknarstarfsemi sem í fyrstu miðaðist við
að taka saman yfirlit yfir þróun vísvitandi sjálfsskaða
á starfssvæði sjúkrahússins síðustu áratugina. Það var
orðið Ijóst að aukning var veruleg og nauðsynlegt að
afla nánari upplýsinga. Fyrstu niðurstöður okkar voru
birtar á veggspjaldi á Norræna geðlæknaþinginu í
Reykjavík í ágúst 2003 (1). Eins og reiknað var með
reyndist Iyfjaeitrun langalgengasta aðferðin við vísvit-
andi sjálfsskaða. Upp úr þessu vöknuðu margar nýjar
spurningar um eðli og gang mála. Óheillaþróun, eink-
um í yngri aldursflokkum, og nauðsyn á samanburði
við önnur lönd gerðu að verkum að sótt var um leyfi
til framhaldsrannsóknar með það fyrir augum að
kanna hvort efniviður okkar væri frábrugðinn því sem
algengast er að finna í sams konar rannsóknum er-
lendis og í hverju sá hugsanlegi mismunur er fólginn.
Meðal spurninga sem alls staðar eru efst á baugi er
til dæmis hver sé hlutdeild geðraskana, hve mikinn
þátt á þunglyndi, hve þung á metunum eru vímuefni,
hvenær og undir hvaða kringumstæðum eru sjálfs-
ásakanir hættulegastar? Hvernig er best að greina há-
mark einmanakenndar og vonleysis? Hvers konar
persónugerðarraskanir valda mestri sjálfsfyrirlitningu
og hjá hvaða aldursflokkum? Hverjir eru líklegastir
til að endurtaka sjálfsvígstilraunir, hvernig má sjá
fyrir sískaðafólk?
Einnig þarf svo að spyrja hvað það er sem verndar
sumt fólk fyrir sköðum þrátt fyrir áföll og margvísleg
taugaslítandi átök milli ytri og innri afla. Hvaða skap-
gerðarþættir stuðla best að eðlilegu sjálfsmati, heil-
brigðu sjálfstrausti, skýrastri sjálfsmynd? Hvaða máli
skiptir sjálfsvirðingin? Þarf að læra það sem hluta af
lífsbaráttunni að senda út rétt neyðarkall í tæka tíð?
Hver mannvera þarf einhvern tíma á hjálp að halda.
Allt þetta og margt fleira eru vísindamenn að glíma
við í vestrænum heimi til að læra að greina rétt og
bregðast tímanlega við neyðarköllum sem birtast í
mynd sjálfsskaða af ýmsum toga.
Vísindarannsóknir af þessu tagi, og alveg sér í lagi
samanburðarrannsóknir milli landa, verða gagnslitlar
ef illa tekst til um afmörkun verkefnis, skilgreiningar
og skilmerki hvers konar. Jafnvel hugtök og tungumál
geta orðið til trafala ef ekki er rækilega búið um hnút-
Brynjólfur
Ingvarsson
Sigmundur
Sigfússon
Höfundar eru geðlæknar
við Fjórðungssjúkrahúsið
á Akureyri.
Læknablaðið 2004/90 243