Læknablaðið - 15.03.2004, Blaðsíða 51

UMRÆÐA & FRÉTTIR / HEILSUHAGFRÆÐI
Haustskýrsla Hagfræðistofnunar Háskóla íslands
Rekstrarvandi heilbrigðisþjónustunnar
krufinn til mergjar
Hagfræðistofnun Háskóla íslands gefur á hverju
ári út rit sem nefnt er Haustskýrsla. Nú í febrúar kom
fjórða haustskýrslan út og að þessu sinni fjallar hún
um heilbrigðismál í ljósi hagfræðinnar. Heiti skýrsl-
unnar er Fjármögnun og rekstur heilbrigðisþjónustu
en höfundar hennar eru Axel Hall og Sólveig Fríða
Jóhannsdóttir.
Eins og heitið bendir til kemur skýrslan út á hár-
réttum tíma því nú stendur yfir mikil umræða um
kostnað samfélagsins við heilbrigðisþjónustuna.
Skýrslan er reyndar gerð að tilhlutan forsætisráðu-
neytisins sem styrkti gerð hennar. I henni er að finna
fróðlegt yfirlit yfir þróun íslenska heilbrigðiskerfisins
á undanförnum áratugum og einnig litið til útlanda
eftir samanburði og nýjum leiðum sem hugsanlega
mætti fara hér á landi.
í lokakafla skýrslunnar er fjallað um mögulegar
umbætur á rekstrarumhverfi heilbrigðisþjónustunn-
ar og um reynslu annarra þjóða. Til dæmis er fróðleg
úttekt á markaðsvæðingu breska heilbrigðiskerfisins
sem skýrsluhöfundar segja að hafi ekki tekist sem
skyldi. Vissulega hafi náðst fram vissar umbætur, svo
sem aukið gegnsæi kostnaðar, bætt kostnaðarvitund,
bætt staða heimilislækna og fækkun legudaga. A
hinn bóginn hafi stjórnunarkostnaður hækkað veru-
lega og samkeppnisstaða einstakra deilda og hópa í
kerfi þar sem kaupendur og seljendur állu að semja
um verð hafi verið afar misjöfn. Niðurstaða breyting-
anna varð sú að vissulega tókst að halda kostnaði
niðri en það varð á kostnað gæðanna sem Bretar
kvarta sárlega undan.
í Svíþjóð var gerð tilraun með heilbrigðislíkan í
Stokkhólmi sem byggðist á aðskilnaði kaupenda og
seljenda. Tilraunin hófst árið 1993 en þegar hún
hafði staðið skamma hríð skall á efnahagskreppa í
Svíþjóð og eftir það varð meginmarkmiðið að halda
útgjöldum niðri en minna hugsað um gæði. Nú hefur
glaðnað til og gæði þjónustunnar eru aftur komin á
dagskrá. Hins vegar er niðurstaða tilraunarinnar
óljós því það gleymdist að setja henni markmið í
upphafi.
Á Nýja-Sjálandi var komið á innri markaði með
aðskilnaði kaupenda og seljenda líkt og í Bretlandi
en sú tilraun steytti á sama skeri, sem sé því að staða
seljenda var svo miklu sterkari en kaupenda að
markaðirnir urðu aldrei virkir. Eftir sex ár var hætt
við tilraunina og horfið til sama fyrirkomulags og
verið hafði við lýði fyrir 1993.
í Ijósi þessara tilrauna er því auðvelt að taka undir
þau orð skýrsluhöfunda að einkavæðing í heilbrigðis-
geiranum sé „miklum vandkvæðum bundin og getur
reyndar valdið óskilvirkni fremur en dregið úr
henni“.
I skýrslunni er fjallað ítarlega um DRG-kostnað-
argreininguna sem verið er að innleiða á Landspítala
og henni hrósað nokkuð en einnig bent á að þótt hún
auki skilvirkni og gegnsæi kostnaðar hafi hún þann
galla að hún hamli ekki endilega gegn aukningu heil-
brigðisútgjalda. Pannig sé reynsla Norðmanna og
Svía af henni sú að útgjöldin snarhækkuðu. Sennilega
sé því best að reyna að skraddarasauma einhveija
lausn sem byggist á blöndu DRG og fastra fjárlaga.
Athyglisverð er einnig tillaga skýrsluhöfunda um
að sett verði á stofn sjálfstæð stofnun til að halda
saman upplýsingum um heilbrigðisþjónustuna. Um
núverandi ástand segir svo:
Sumar fjárveitingar fara í gegnum ráðuneyti, aðrar
greiðslur í gegnum Tryggingastofnun, endurskoðun
heilbrigðisstofnana fellur undir Ríkisendurskoðun,
fjárhagsupplýsingar er að finna hjá Hagstofu Islands
og í ríkisreikningi og landlæknisembættið heldur sam-
an læknisfræðilegum gögnum og vinnur að klínískum
leiðbeiningum. Vandi þessa rekstrar felst oft í því að
fáir aðilar hafa nægjanlega yfirsýn yfir gang og rekstur
heilbrigðiskerfisins. Áhrif niðurskurðar á einum stað
koma oft fram í útgjaldaaukningu annars staðar ...
Lesendur blaðsins eru eindregnir hvattir til að
kynna sér þessa fróðlegu skýrslu sem hægt er að
panta hjá Háskólaútgáfunni. Haraldsson
Þrjár megintillögur
Lagt er til að komið verði á skýrri aðgreiningu kaupenda og seljenda heilbrigð-
isþjónustu. Kaupendahlutverkið á að vera á einni hendi og skal því fylgja fullt
umboð til samningsgerðar og útboða þar sem slíkt er mögulegt.
Taka ætti upp kostnaðar-/virknigreiningar á öllum nýjum lyfjum, meðferðar-
úrræðum og skimunarkostum svo auka megi möguleika á forgangsröðun í heil-
brigðiskerfinu.
Safna þarf upplýsingum um íslenska heilbrigðiskerfið. Til að ná þessu mark-
miði er lagt til að sett verði á fót rannsóknarstofnun sem er óháð öðrum stofn-
unum heilbrigðiskerfisins. Þannig er hægt að auka gagnsæi, skilvirkni, fram-
leiðni og hvata þeirra sem nota sér heilbrigðisþjónustu og þeirra sem veita
hana, auk þess sem hægt er að bera saman kostnað og árangur kerfisins.
Læknablaðið 2004/90 247