Læknablaðið - 15.03.2004, Blaðsíða 16

FRÆÐIGREINAR / BRISKIRTILSB Ó L G A
manna beinst að notagildi C-reactive protein (CRP) í
blóði, en það hefur sýnt sig vera nothæft til að segja
til um horfur. CRP gildi >210mg/L á fyrstu 4 dögum
eftir innlögn eða >120mg/L á fyrstu viku gefur til
kynna að um alvarlega briskirtilsbólgu sé að ræða í
80% sjúklinganna (15). Sjúklingar með há gildi við
komu eru líklegri lil að deyja af völdum sjúkdómsins
(5).
Tilgangur þessarar framskyggnu rannsóknar var
að kanna orsakir, alvarleika og dánartíðni sjúklinga
með bráða briskirtilsbólgu á Landspítala Hringbraut
og áætla nýgengi á Islandi.
Efnivi&ur og a&ferðir
Allir einstaklingar sem greindust með bráða briskirt-
ilsbólgu á Landspítala við Hringbraut á tímabilinu 1.
október 1998 til 30. september 1999 voru teknir með
í rannsóknina. Rannsóknin var kynnt læknum á
skurð- og lyflækningadeild sem gerðu rannsakendum
viðvart ef nýtt tilfelli greindist. Meinefnafræðideild
Landspítala lét rannsakendur vita af öllum hækkun-
um á amýlasa og lípasa gildum og þeim sent til úr-
lausnar. í lok rannsóknartímabilsins var farið yfir all-
ar krufningar (4) á Rannsóknastofu Háskólans í
meinafræði lil finna þá sem höfðu ekki greinst með
bráða briskirlilsbólgu fyrir andlát.
Bráð briskirtilsbólga var skilgreind (1) sem kvið-
verkir (2) samfara þrefaldri hækkun á efri normal-
mörkum amýlasa eða lípasa (3). Tölvusneiðmynd ein
sér var einnig talin greinandi fyrir bráða briskirtils-
bólgu (14). Alvarleg briskirtilsbólga var skilgreind
samkvæmt Allanta flokkuninni sem briskirtilsbólga
og líffærabilun í einu eða fleiri kerfi eða briskirtils-
bólga og samfara henni alvarlegir staðbundnir fylgi-
kvillar eins og drep í kirtlinum (pancreatic necrosis),
graftarpollur (abscess), eða sýndarblaðra (pseudo-
cyst) samkvæmt tölvusneiðmynd (16).
Allir sjúklingar með sögu um langvarandi (chronic)
briskirtilsbólgu, skilgreind sem saga um langvarandi
kviðverki og/eða kalkanir í briskirtli séð á tölvusneið-
mynd, voru útilokaðir frá rannsókninni. Þeir sjúk-
lingar sem komu oftar en einu sinni á rannsóknar-
tímabilinu með bráða briskirtilsbólgu og höfðu
þekkta orsök briskirtilsbólgunnar fóru aðeins einu
sinni í gegnum rannsóknarferilinn.
Rannsóknarferillinn byggðist upp af viðtali og
rannsóknum. í viðtalsþættinum var rannsóknin
kynnt og skriflegt samþykki sjúklings til þátttöku í
rannsókninni fengið. Þá var tekin ýtarleg sjúkra- og
heilsufarssaga með tilliti til hugsanlegra orsaka bris-
kirtilsbólgunnar. Sérstök áhersla var lögð á áfengis og
gallsteinasögu en einnig spurl um lyf, aðgerðir, ætt-
arsögu og nýlegar sýkingar. CRP var mælt daglega og
APACHE II, Ranson og Imrie stigun skráð.
Innan 48 klukkustunda frá greiningu var gerð óm-
skoðun af lifur, gallvegum og brisi og tölvusneið-
mynd af efri hluta kviðar var framkvæmd til að stað-
festa greininguna og til að meta ástand briskirtilsins
samkvæmt Balthazar - Ranson stigunarkerfinu (17).
Sami myndgreiningarlæknirinn stigaði alla sjúkling-
ana. Holsjár- og röntgenmyndun af gallgöngum og
brisgangi (Endoscopic retrograde cholangio- pancre-
aticography, ERCP) var framkvæmd hjá þeim sjúk-
lingum sem höfðu gallsteina eða brengluð lifrarpróf.
Bráð briskirtilsbólga var talin orsökuð af gall-
steinum ef gallsteinar fundust í gallblöðru eða gall-
göngum við ómun eða ERCP. Bráð briskirtilsbólga
var talin af völdum áfengis ef um áfengisneyslu hafði
verið að ræða skömmu fýrir innlögn og þegar aðrar
hugsanlegar orsakir höfðu verið útilokaðar.
Ef ekki þótti líklegt að áfengi eða gallsteinar væru
orsök briskirtilsbólgunnar voru aðrar orsakir taldar
mögulegar ef um þekktan orsakavald var að ræða og
ef að tímalegt samhengi var milli þess orsakavalds og
upphaf briskirtilsbólgunnar.
Ef orsök briskirtilsbólgunnar var ekki ljós eftir
þennan rannsóknarferil voru eftirfarandi rannsóknir
framkvæmdar: Mótefnamælingar fyrir enteroveirum,
lifrarbólguveirum B og C, mycoplasma, cytomegalo-
og Epstein Barr veirum. Serum gildi þríglyseríða og
kalsíums var mælt og þungunarpróf framkvæmt.
ERCP var framkvæmt í völdum tilfellum.
Fengnar voru upplýsingar um fjölda innlagna af
völdum bráðrar briskirtilsbólgu á rannsóknartímabil-
inu frá Landspítala Fossvogi til að áætla nýgengi bris-
kirtilsbólgu á Suðvesturlandi (skilgreint sem svæði
póstnúmeranna 101-299). Til að meta nýgengi bráðr-
ar briskirtilsbólgu var bæði reiknað nýgengi fyrir all-
an hópinn og fyrir sjúklinga með fyrsta kast bráðrar
briskirtilsbólgu en þeir sem áður höfðu fengið bráða
briskirtilsbólgu voru útilokaðir.
Skilgreindur íbúafjöldi Suðvesturlands á rann-
sóknartímabilinu var fenginn frá Hagstofu Islands og
var reiknaður sem meðaltal íbúafjölda þann 1. des-
ember 1998 og 1. desember 1999.
Siðanefnd Landspítala samþykkti rannsóknina og
upplýst samþykki sjúklinga var fengið.
Ni&urstöður
Sjúklingar
Fimmtíu sjúklingar, 27 karlar og 23 konur, greindust
með bráða briskirtilsbólgu á Landspítala Hringbraut
á rannsóknartímabilinu. Samþykktu allir sjúklingar
þátttöku í rannsókninni. Aldursdreifing sjúklinga er
sýnd í töflu I. Miðgildi aldurs var 60 ár (bil: 19-85),
fyrir karlmenn 57 ár og konur 63 ár.
Tólf sjúklingar (24%) höfðu áður fengið bráða
briskirtilsbólgu. Sex sjúklingar lögðust inn oftar en
einu sinni á rannsóknartímabilinu með bráða bris-
kirtilsbólgu (tafla II).
Af 50 sjúklingum bjuggu 42 (84%) á Suðvestur-
landi, þar af 24 karlar og 18 konur. Flestir, eða 31,
212 Læknablaðið 2004/90