Læknablaðið - 15.03.2004, Blaðsíða 45

UMRÆÐA & FRÉTTIR / FRÁ LÆKNADÖGUM
ingin ætti sér líka jákvæðar hliðar því hún væri alls
ekki einsleit. Margir unglingar væru gagnrýnir í hugs-
un og hikuðu ekki við að leita réttar síns ef þeim
fyndist hann fyrir borð borinn. Þeir væru alls ekki all-
ir í hlutverki fórnarlambsins, sem betur fer.
Almennt ofbeldi og áhættuhegöun
En ofbeldi gegn börnum er ekki allt af kynferðisleg-
um toga. Eyrún B. Jónsdóttir hjúkrunarfræðingur á
slysa- og bráðadeild Landspítala greindi frá því að í
hverri viku standa starfsmenn deildarinnar frammi
fyrir þeirri spurningu hvort tilkynna skuli grun um
ofbeldi gegn börnum til barnaverndaryfirvalda. Arið
2001 var byrjað að skrá reglulega slíkar kærur en það
ár voru þær 47 talsins, árið 2002 voru kærurnar 127
en í fyrra 89. Á hverju ári voru komur á deildina um
eða rétt innan við 12.000.
í meðfylgjandi töflu má sjá hvernig kærurnar í
fyrra voru flokkaðar. Þar kemur fram að ríflega
helmingur kæranna er vegna ofbeldis eða vanrækslu
sem börn og unglingar sæta af hendi foreldra sinna.
Að sögn Eyrúnar stafar ofbeldið oft af því að foreldr-
arnir eiga í átökum og börnin lenda á milli, yngri
börnin geta ekki forðað sér en unglingarnir eru
gjarnan að reyna að hindra heimilisofbeldið. Börnin
eru líka iðulega ástæða fyrir ósætti foreldra og dæmi
eru um harkalegar refsingar sem leiða til ofbeldis.
Ofbeldi sem börn verða fyrir utan heimilisins
tengist stundum einelti og þess eru jafnvel dæmi að
gerendum sé borgað fyrir að beita ofbeldi. Áhættu-
hegðun unglinga kemur oft við sögu og að sjálfsögðu
áfengis- og/eða lyfjaneysla. í allnokkrum tilvikum er
um sjálfsáverka að ræða og verða þeir sumir fyrir
slysni en aðrir eru greinilega tilraunir til sjálfsvígs. I
þeim tilvikum eru börn oft haldin þunglyndi eða eiga
við önnur geðræn vandamál að stríða.
Eyrún greindi frá því að á slysa- og bráðadeild
Landspítala hefði verið efnt til átaksverkefnis í því
skyni að gera starfsfólkið færara um að taka á ofbeld-
ismálum. Markmiðið er að styrkja starfsfólk í að til-
kynna um mál sem varða börn og velferð þeirra,
bæta móttöku þolenda ofbeldis, gera skráningu til-
vika betri og gera starfsfólki fært að styrkja uppeldis-
hlutverk fjölskyldunnar. Lagt er upp úr þvf að auka
samvinnu við barnavernd og lögreglu og auðvelda
starfsfólki að ræða við forráðamenn barna hvers
vegna þeir telja sér skylt að tilkynna barnavernd um
ofbeldi gegn börnum.
Myndasýning og verklagsreglur
í framhaldi af þessu ræddu barnalæknarnir Gissur
Pálsson og Jón R. Kristinsson sem báðir starfa á
Barnaspítala Hringsins um viðbrögð lækna við of-
beldi gegn börnum og unglingum. Gissur sló því
föstu að vanræksla og kynferðislegt ofbeldi væri al-
Tilkynningar til barnaverndarnefnda frá Slysa- og
bráðadeild Landspítala áriö 2003
Heildarfjöldi: 89 mál
Orsakir tilkynninga: Mál/fjöldi
• Heimilisofbeldi 6-35 börn
• Áfengis- og lyf|amisnotkun móöur/fööur 18
• Vanræksla eöa slæmar félagslegar aöstæður 11
• Ofbeldi beitt af móður/fööur 10
• Áfengis- og eiturlyfjanotkun barna 19
• Áhættuhegðun unglings 7
• Sjálfsskaði eða sjálfsvígstilraun með lyfjainntöku 7
• Einelti, ráðist á af öðrum börnum 2
• Ofbeldi kennara/dagmóður 2
• Annaö 7
gengt á íslandi og fórnarlömbin væru oftast innan við
þriggja ára gömul. Þess vegna væri mikilvægt fyrir
lækna að hafa þann möguleika alltaf í huga að ofbeldi
kunni að vera ástæðan fyrir þeim áverkum sem börn
koma með. Þeir þyrftu að vara sig á að horfa á for-
eldrana og segja við sjálfa sig: „Nei, þessi móðir/ faðir
getur ekki hafa gert þetta.“
Að því loknu sagði hann að myndir segðu miklu
meira en orð um það að hverju læknar þyrftu að
hyggja þegar þeir fá börn með áverka til sín. Sýndi
hann fjölda mynda sem báru þess glöggt vitni að
áverkar sem stafa af ofbeldi hafa skýr séreinkenni og
eru frábrugðnir þeim sem verða við fall eða önnur
óhöpp. Myndasýningin var þess eðlis að blaðamaður
var þeirri stund fegnastur þegar Gissur slökkti á tölv-
unni.
Jón kynnti fyrir fundarmönnum verklagsreglur
um tilkynningarskyldu heilbrigðisstarfsfólks til barna-
verndarnefnda en þær voru unnar í samstarfi Barna-
verndarstofu, Barnaverndar Reykjavíkur og Land-
spítala. Þar er vitnað í 17. grein bamaverndarlaga frá
2002 sem kveður á um tilkynningaskyldu allra þeirra
sem afskipti hafa af börnum en í þeim segir meðal
annars: „Tilkynningarskylda samkvæmt þessari grein
gengur framar ákvæðum laga eða siðareglum um
þagnarskyldu viðkomandi starfsstétla." Gildir það
einnig um upplýsingaskyldu til barnaverndarnefndar
meðan unnið er að rannsókn málsins.
I reglunum er lögð á það áhersla að heilbrigðis-
starfsmenn eigi að tilkynna um grun en ekki aðeins
um staðfestar sannanir um að börn séu vanrækt eða
beitt ofbeldi. Skyldan gildir einnig um „þungaðar
konur sem stofna heilsu eða lífi ófædds barns síns í
hættu með óviðunandi eða háskalegu líferni, t.d. með
ofneyslu áfengis eða fíkniefnaneyslu“ eins og segir í
21. grein barnaverndarlaga. Þá er bent á að skyldan
sé hjá einstaklingnum og að yfirmaður geti þess vegna
ekki bannað undirmanni að tilkynna grun sinn.
Verklagsreglur þessar eru ítarlegar og taka á fjöl-
mörgum atriðum sem læknar og aðrir heilbrigðis-
starfsmenn sem afskipti hafa af börnum upplifa í
Læknablaðið 2004/90 241