Læknablaðið - 15.03.2004, Síða 58

UMRÆÐA & FRÉTTIR / ARFUR JÓNS STEFFENSEN
Santiago de Compostela
Heilagur Jakob, sem nefndur er hinn mikli, vareldri bróðir Jóhannesarguöspjalla-
manns. í Markúsarguðspjalli segir frá því, er Jesú valdi postulana, að hann hafi
skipað tólf, er skyldu vera með honum og hann gæti sent út að prédika meö valdi
að reka út illa anda. Jesú skipaði þá Símon, er hann gaf nafnið Pétur, Jakob
Sebedeusson og Jóhannes bróður hans, og Andrés, Filippus og Bartólómeus,
Matteus og Tómas, Jakob Alfeusson, Taddeus og Símon vandlætara og Júdas
ískaríot, þann er sveik hann (Mk 3.14-19)
Þeir Pétur, Andrés bróðir hans og bræöurnir Jakob og Jóhannes eru einnig
nefndir fyrstir postulanna í Mattheusarguðspjalli (Matt 10.2), Lúkasarguðspjalli
(Lk 6.14) og Postulasögunni (P 1.13) Þeir fjórir voru með Kristi á Olíufjallinu,
þegar hann boðaði: „Þá munu menn sjá Mannssoninn koma í skýjum með
miklum mætti og dýrö" (Mk 13.26) Pétur, Jakob og Jóhannes voru einir með
Jesú á fjallinu, þegar hann ummyndaðist fýrir augum þeirra og klæði hans urðu
fannhvít og skínandi og „þeim birtist Ella ásamt Móse, og voru þeir á tali við
Jesú" (Mk 9.2-3, 9.4). í Getsemane eru þeir þrír enn einir með Kristi, þegar hann
sagði: „Sál mín er hrygg allt til dauða. Bíðið hér og vakið" (Mk 14.34)
Samkvæmt helgisögn, sem talin er eiga upphaf á sjöundu öld, var Jakobi ætlað
trúboð á Íberíuskaganum. Þangað sigldi hann og tók land á norö-vestur hluta
Spánar, þar sem nú heitir Galisía. Hann hafði ekki árangur sem erfiði og aö sjö
árum liönum hélt hann heim til Landsins helga. Jakob dó þar píslarvættisdauöa
árið 44 og er frá því sagt í Postulasögunni: „Um þessar mundir lét Heródes
konungur leggja hendur á nokkra úr söfnuðinum og misþyrma þeim. Hann lét
höggva Jakob bróður Jóhannesar meö sverði" (P 12.1-2).
Helgisögnin fjallar síðan um það, að lærisveinar Jakobs fluttu jarðneskar leif-
ar hans afturtil Galisíu til greftrunar, en síðar hafi staðurinn gleymst, enda gengu
yfir innrásirnar úr norðri og austri og síðan komu Márarnir úr suðri. Þessu næst
segir, að áriö 814 hafi fjárhirðir að nafni Pelayo fýlgt ábendingu stjörnuhraps og
fundið grafhýsi Jakobs. Af þeim atburði hafi staðurinn fengið nafn sitt: Santiago
de Compostela, sem merkir eiginlega Heilagur Jakob í Stjörnuakri (campus
stellae á latínu). Önnur orðskýring gæti veriö sú, aö compostela merki einfaldlega
legstað hinna látnu, sem dómkirkjan í Santiago er reist á.
Sagan segir enn fremur frá því, að þrjátíu árum eftir að bein hans fundust,
hafi Heilagur Jakob birzt á hvítum fáki í orrustunni við Clavijo nærri Logrorío í
Ebró-dalnum og hafi hann fært kristnum mönnum skjótan sigur. Þar með var
hann orðinn Santiago Matamoros (sá sem eyðir Márunum) og hann er þjóðar-
dýrðlingur Spánverja. Jakobsmessa, hátíðisdagur heilags Jakobs, er 25. júlí.
Kona sú kom á fund Hrafns, er mikið hugarvál-
að hafði. Hún grét löngum og var svo brjóstþungt,
að nær hélt henni. Hrafn tók henni æðablóð í
hendi í æði þeirri, er hann kallaði þrotandi. En
þegar eftir það varð hún heil.
Þorgils hét maður, er tók vitfirring. Hann var
svo sterkur, að margir menn urðu að halda honum.
Síðan kom Hrafn til hans og brenndi hann í höfði
dfla nokkura, og tók hann þegar vit sitt. Litlu síðar
varð hann heill.
f sveit Hrafns var maður þrotráða, er hét Mart-
einn og var Brandsson. Hann hafði steinsótt, svo að
því mátti hann eigi þurft sækja, er steinninn féll fyrir
getnaðarliðu hans. Síðan tók Hrafn við honum og
hafði hann hjá sér lengi og létti hans mein með mik-
illi íþrótt. Og svo sótti meinið að honum, að hann
varð banvænn og lá bólginn sem naut. Og þá heimti
Hrafn til sín presta sína og þá menn er vitrastir voru
með honum, og spurði, hvort þeim þótti sá maður
fram kominn fyrir vanmegnis sakir, en allir sögðu,
að þeim þótti hann ráðinn til bana, nema atgörðir
væri hafðar. En Hrafn sagði að hann myndi til taka
með guðs forsjá og þeirra atkvæði. Og þá fór hann
höndum um hann og kenndi steinsins í kviðinum og
færði hann fram í getnaðarliðinn, svá sem hann
mátti, og batt síðan fyrir ofan með hörþræði, svo að
eigi skyldi upp þokast og öðrum þræði batt hann
fyrir framan steininn. Og þá bað hann, að allir skyldi
syngja fimm pater noster, þeir er inni voru, áður en
hann veitti aðgörðina. Og síðan skar hann um endi-
langt með knífi og tók í brott tvo steina. Síðan batt
hann viðsmjör við sárið og græddi hann, svo að hann
varð heill.
Sagnaritarinn lýkur frásögninni af lækningunum
með þessum orðum:
Torvelt er að tína til öll ágæti íþróttlegrar lækning-
ar hans, þeirra er guð gaf honum. En fyrir því má
slíkt eigi undarlegt sýnast, að guði eru engir hlutir
ómáttugir, og af guði er öll sönn lækning, svo sem
Páll postuli segir: Alii gratia sanitatu in eodem
spiritu. Það er svá að skilja: Sumum mönnum er
gefin lækning af miskunn heilags anda.
Ekki verður skilizt við þessa frásögn, án þess að
varpað sé fram þeirri spurningu, hvort Hrafn hafi
haft fyrirmyndina að líknarstarfi sínu frá þeirri líkn-
arreglu sem ágætust var á miðöldum, Jóhannesar-
riddurunum? Vísbendingar gætu til dæmis falizt í því
að Hrafn tók við mönnum vanheilum og félausum og
að sjúkur maður kom til fundar hans á förnum veg á
einum gistingarstað, þeim er Hrafn hafði, og bað
hann lækningar. Þá má velta fyrir sér hver merking
felzt í dýrum gjöfum Orkneyjabiskups. Þær hefðu
sómt hvaða riddara sem var.
En nú er komið að því að greina frá því, er vinur
Hrafns, Guðmundur Arason var kjörinn biskup.
Guðmundur góði og Hrafn Sveinbjarnarson
í Guðmundar sögu Arasonar eftir Arngrím ábóta
Brandsson segir frá því að eftir lát Brands biskups
sumarið 1201, „snerist allt fólk heilagrar Hólakirkju í
eitt og hið sama samþykki, að með ákallaðri heilags
anda ntiskunn kjöru þeir sér og sínum málum síra
Guðmund góða til andlegs föður og forstjóra." ...
„En þessum tíðindum fær síra Guðmundur eigi
með orðum anzað, því að óttinn tjáir brjóstinu, hvað
bruggað er“ og er „hann finnur loflega kennimenn,
leitar hann ef nokkur þeirra vill hans þunga letta.“ ...
Gengur nú maður undir manns hönd, þar til að
Kolbeinn Tumason, goðorðsmaður og skáld á Víði-
mýri „kallar saman héraðsfólkið á næsta sunnudag,
þvílíkt sem hann leiddi ofurefli móti honum. Var hér
sami rómur og ein allra bæn, að fyrir guðs skuld vikist
Guðmundur eigi undan lærðra manna kosning og
kirkjunnar nauðsyn með samþykkt fremstu leik-
manna, en bæn allrar alþýðu. Verður hér um síðir,
sem lesið finnst af guðs vinum,“ að Guðmundur góði
er heldur dreginn en leiddur til samþykkis. í sögunni
kemur fram, að svar Guðmundar beri að skilja þann
veg, að þótt tignarmunur væri mikill með þeim Hein-
reki konungi og Kolbeini Tumasyni, væri lík þeirra
254 Læknablaðið 2004/90
J