Læknablaðið - 15.03.2004, Blaðsíða 60

UMR/EÐA •& FRÉTTIR / ARFUR JÓNS STEFFENSEN
ástundan með undirhyggju. „Báðir vildu formann,
sem þeir hugðu sér hlýðnastan, lömdu og báðir þann
sama mest til lægðar, sem áður sýndust þeir lyfta til
virðingar.“ „Svo slítur þetta mót, að menn þakka síra
Guðmundi, sem hann hafði undir játazt kosninginn."
Ekki þurfti lengi að bíða þess, að Kolbeinn Tumason
reyndi að ná yfirráðunum á Hólastað og því er það,
að biskupsefni (electus) ákvað, að „fá tvo röskva
menn og ráðna, annan til að halda kirkjunnar umboð
í hans fráveru, en annan til Noregs með sjálfum sér.
Því skrifar hann tvenn bréf eftir jólin, önnur austur
til Sigurðar Ormssonar í þann skilning, að honum er
nú færi að firrast foráttu Oddaverja og veita vörð
Hólakirkju góz, meðan electus er af landi brott.“
[Sigurður var goðorðsmaður á Svínafelli og síðar
staðarhaldari á Möðruvöllum og síðast munkur á
Þverá, dáinn 1235.]
í Hrafns sögu segir um þessa atburði: ...,,Ok er
hann var körinn til biskups, þá sendi hann orð Hrafni
Sveinbjarnarsyni, að hann skyldi koma á fund hans
norður í Miðfjörð. Hrafn fór á fund biskupsefnis, svá
sem hann sendi orð til, ok er þeir fundust, þá bað
biskupsefni, að hann skyldi fara utan með honum, því
honum þótti hann bezt fallin þeirrar ferðar fyrir
vizku sakir og vinsælda, er hann hafði utanlendis." I
Guðmundar sögu segir svo frá sömu atburðum:
„Önnur bréf skrifar hann vestur á landið til vinar
sins, er Hrafn hét, reyndur maður í dyggð og
hamingju. Þar lýsir hann vígsluferð sinni til Noregs,
ef guð vill svo takast láta, biður Hrafn í vináttu þeirra
fylgja sér og forsjá veita kirkjunnar og slíkum
nauðsynjum, nefnir honum stað og tíma, hvar þeir
skuli finnast á vorið eftir hvítasunnu ..." Hittast þeir
síðan biskupsefni og Hrafn Sveinbjarnarson í
Miðfirði, svo sem ætlað var og staðfesta sína sigling
út af þeirri höfn, er Eyjafjörður kallast. Þar stóð uppi
norrænt far á Gáseyri og ætlaði brott um sumarið.
Með Guðmundi góða til Noregs
Er ekki að orðlengja það að sumarið 1202 var lagt
upp frá Gásum í Eyjafirði. Á leiðinni til Noregs
hrepptu þeir hin verstu veður, en að lokum fengu þeir
byr til Noregs „og fann biskupsefni Hákon konung í
Björgvin og tók hann allvel við honum“ eins og segir
í Biskupssögu Guðmundar Arasonar. Var hér
kominn Hákon Sverrisson, sem ríkti í rúmt eitt ár, en
hann dó 1. janúar 1204. Hákon var sonur Sverris Sig-
urðssonar er var konungur Noregs frá 1184 til dauða-
dags 9. marz 1202). Þetta atvik er til marks um það,
að konungar vildu vera með í ráðum við val á höfð-
ingjum kirkjunnar.
Þegar í Niðarós var komið tók við þeim Eiríkur,
hinn þriðji með erkibiskupstign frá því Páfagarður
setti stóllinn árið 1154. Voru þeir í Þrándheimi um
veturinn. Var Guðmundur Arason var enn efins um
það hvort hann skyldi taka vígslu og færðist undan á
hverja lund er hann kunni, að því er segir í Biskups-
sögu hans. Biskupsefni tjáði erkibiskupi með snjöll-
um orðum og framlegum, að kirkjunnar réttur er svo
til falls kominn á íslandi, að kirkjan þurfi skörung og
sterka hlífð með viturlegri stoð, ef hún skal ei með
öllu hníga fyrir ágang og yfirgimd vondra manna.
„En með umráðum Hrafns og annarra vitra manna,“
... „þá var hann vígður til biskups á messudegi heil-
agrar meyjar Eufemie“ ... „En sumarið eftir fóru
þeir biskup og Hrafn út til Islands ... Þá fór biskup til
Hóla til biskupsstóls síns, en Hrafn fór vestur í fjörðu
til bús síns á Eyri“, eins og segir í Hrafns sögu.
Endalokin
Ekki er sagt frá því, að þeir ferðafélagarnir hafi hitzt
síðar, en í Hrafns sögu segir: „Var þar ok in mesta
vinátta með þeim Hrafni og Guðmundi inum góða,
ok því hélt meðan báðir lifðu.“
Guðmundar Arasonar beið harðvítug barátta við
veraldlega valdsmenn í anda umbótastefnu Gregór-
íusar VII. Biskup vildi gera Hólastól og embætti sitt
óháð veraldlegu valdi og hann varð fyrstur hérlendis
til að berjast fyrir óháðu dómsvaldi kirkjunnar. Er því
ekki að furða, að honum hafi í lifanda lífi verið jafnað
til heilags Tómasar af Kantaraborg.
Guðmundur álli mestan þátt í því, að fá viður-
kennda hérlendis helgi biskupanna Þorláks Þórhalls-
sonar (árið 1198) og Jóns Ögmundssonar (árið 1200).
Það var hins vegar ekki fyrri en átta öldum síðar, að
Þorlákur Þórhallsson hlaut verðskuldaða viðurkenn-
ingu í Róm. í postullegu bréfi Jóhannesar Páls II. páfa
dagsettu 14. janúar 1984, staðfesti stjómardeild sakra-
menta og guðrækni, „að hinn heilagi biskup Þorlákur
sé verndardýrlingur íslensku þjóðarinnar hjá Guði“.
I Islenskum söguatlas fær Guðmundur Arason
síðan þessi eftirmæli:
Minningin um Guðmund varð er á leið kirkjunni til
hins mesta framdráttar. Yfir deilumar fyrndist, en
eftir lifði minningin um trú hans, bænahald, vígslur,
örlæti við fátæka og hjálpfýsi við vesæla. Jarteinir
þær, sem við hann voru tengdar, sannfærðu menn
um það að hann væri helgur maður og bein hans
vom skrínlögð 1315. Hann varð þjóðardýrlingur,
þótt aldrei tækist að fá viðurkenningu páfa á helgi
hans.
Hrafn Sveinbjarnarson átti í langvinnri deilu við
Þorvald Snorrason goðorðsmann í Vatnsfirði og fór
svo að lokum, að tíu árum eftir heimkomuna úr ferð-
inni með Guðmundi góða lét Þorvaldur taka Hrafn
af lífi. Um það verður ekki fjallað hér, en fróðlegt
væri að velta fyrir sér spurningunni: Hvað gat Hrafn
Sveinbjarnarson vitað um lækningajurtir? Eða öllu
heldur: Hvaða lækningabækur gat hann hafa haft
undir höndum? Verður reynt að svara þeirri spurn-
ingu síðar.
256 Læknahlaðið 2004/90