Læknablaðið - 15.09.2004, Blaðsíða 57

UMRÆÐA & FRÉTTIR / STOFNFRUMUR OG PÓLITÍK
Vefjaverkfræði
Astæðan fyrir því að umræðan urn stofnfrumurann-
sóknir hefur blandast saman við umræðuna um ein-
ræktun er sú að vísindamenn hafa þróað aðferð til að
framleiða stofnfrumur sem eru þær sömu og beitt var
við að búa til kindina Dolly á sínum tíma. Þá er frjóvg-
að egg tekið, kjarninn fjarlægður og í stað hans komið
fyrir kjarna úr annarri frumu, svo sem húðfrumu úr
sjúklingi með sykursýki. Eggið er svo ræktað áfram
þar til það kemst á kímblöðrustigið en þá er hægt að
einangra úr því stofnfrumur sem innihalda sama erfða-
efni og er í sjúklingnum. Sérhæfingu stofnfrumnanna
er stýrt til að framleiða insúlín og þær síðan græddar
aftur í sjúklinginn. Með þessu móti er hægt að kom-
ast framhjá þeim stóra vanda sem læknavísindin eiga
oft við að etja, sem sé að líkaminn hafni frumum sem
komið er fyrir í honum.
Vísindamennirnir í Newcastle sem áður voru
nefndir fengu grænt ljós á svona rannsóknir og þeir
telja sig eiga eftir svo sem fimm ára starf á rannsókn-
arstofunni þar til þeir geta hafið klínískar tilraunir á
mönnum. Sá tími gæti þó styst ef þeir fá meira fé til
rannsókna og geta fjölgað í rannsóknarhópnum (3).
Að sjálfsögðu er rétt að taka svona yfirlýsingum
með fyrirvara en þarna er vissulega um spennandi svið
að ræða. Pórarinn Guðjónsson frumulíffræðingur hjá
Krabbameinsfélaginu segir að það sé að verða til ný
vísindagrein innan lífvísindanna sem nefna megi vefja-
verkfræði. Standi þessar rannsóknir undir þeim vænt-
ingum sem til þeirra eru gerðar sé í raun enginn endir
á því til hvers megi nota stofnfrumur. Par á hann bæði
við viðgerðir á vefjum og uppbyggingu heilla líffæra en
þar við bætist að stofnfrumur gætu nýst afar vel til þess
að prófa á þeim virkni lyfja. Með því móti sé hægt að
stytta tímann sem nú fer í lyfjaprófanir á mönnum og
draga verulega úr kostnaði við lyfjaþróun.
Engin umræða hér á landi
Pórarinn kvartar undan því að lítil umræða fari fram
um stofnfrumurannsóknir hér á landi. Það á bæði við
um fagfólk, stjórnmálamenn og almenning. „Þjóð-
þing flestra nágrannalanda okkar hafa haft þessi mál
til untræðu og víða hefur afstaða verið tekin en Al-
þingi Islendinga hefur aldrei rætt stofnfrumurann-
sóknir úr fósturvísum. Þær eru leyfðar í mörgum
löndum, að sjálfsögðu með ströngum skilyrðum sem
varða siðferðileg álitamál, persónuvernd og margt
fleira," segir hann.
Björn Guðbjörnsson formaður Vísindasiðanefnd-
ar segir að nefndin hafi aldrei fengið umsókn um leyfi
til rannsókna á stofnfrumum úr fósturvísum. Hins
vegar hafi nefndin kannað lagalegt umhverfi slíkra
rannsókna fyrir rúmu ári. Niðurstaðan úr því var sú
að svona rannsóknir stæðust ekki íslensk lög. Þær
falla undir bann við einræktun sem sett var í lög um
tæknifrjóvgun árið 1996. Þórarinn samsinnir þessu en
bendir á að þau lög séu eldri en fyrirbærið sem þau
banna. Eins og áður segir hófust rannsóknir á stofn-
frumum úr fósturvísum manna ekki að ráði fyrr en
árið 1998, eða tveimur árum eftir íslensku lagasetn-
inguna.
Eins og fram hefur komið eru það einkum trúar-
legir hópar sem hafa beitt sér gegn notkun fóstur-
vísa við stofnfrumurannsóknir. Svonefndir „pro-life“
hópar hafa löngum verið háværir í Bandaríkjunum og
Bretlandi og meðal annars fengist við að sprengja upp
heilsugæslustöðvar þar sem fóstureyðingar eru gerð-
ar og ofsækja og myrða starfsfólk slíkra stofnana.
Þórarinn bendir á að hér á landi hafi slíkir hóp-
ar fengið lítinn hljómgrunn. „íslendingar eru afar já-
kvæðir í garð rannsókna í lífvísindum og ég tel ekki
miklar líkur á að hörð andstaða yrði við stofnfrumu-
rannsóknir hér á Iandi,“ segir hann. Máli sínu til
stuðnings vitnar Þórarinn til íslenskrar rannsóknar
sem gerð var á viðhorfum þriggja starfsstétta, lækna,
presta og lögfræðinga, til notkunar stofnfrumna úr
fósturvísum til lækninga en niðurstöður hennar voru
birtar í Læknablaðinu (4). Þar kom fram að einungis
8% þátttakenda lýstu sig algerlega mótfallna slíkum
lækningum og að mikill meirihluti áleit slíkar lækn-
ingar réttlætanlegar.
Þórarinn segir að ekkert sé því til fyrirstöðu að
rannsóknir á stofnfrumum úr fósturvísum gætu átt
sér stað hér á landi ef þær verða leyfðar. Hann veit
af íslenskum vísindamönnum sem taka þátt í þeim í
öðrum löndum. Þetta strandar hins vegar á lagasetn-
ingunni og þess vegna er hægt að spyrja: Verða stofn-
frumurannsóknir kosningamál hér á landi á næstu
árum eins og þær eru nú í Bandaríkjunum?
Heimildir
1. Guðjónsson P, Steingrímsson E. Eiginleikar stofnfrumna: frumu-
sérhæfing og ný meðferðarúrræði? Læknablaðið 2003; 89:43-8.
2. Daley GQ. Missed Opportunities in Embryonic Stem-Cell Res-
earch. N Engl J Med 2004; 351: 627-8.
3. Pincock S. Newcastle centre gains license for therapeutic clon-
ing. BMJ 2004; 329:417.
4. Óskarsson T, Guðmundsson F, Sigurðsson JÁ, Getz L, Árnason
V. Notkun stofnfrumna úr fósturvísum til lækninga: viðhorfs-
könnun meðal íslenskra lækna. lögfræðinga og presta. Lækna-
blaðið 2003; 89:499-504.
Auk þess er stuðst við greinaskrif í The New York Times, The
Guardian og fleiri blöðum.
Pórarinn Guðjónsson
frumulíffrœðingur saknar
umræðu um rannsóknir ú
stofnfrumum úr fósturvís-
um hér ú landi.
Læknablaðið 2004/90 653