Læknablaðið - 15.03.2005, Síða 7

RITSTJÓRNARGREINAR
Er þörf á nýjum tóbaksvarnarlögum?
Langvinnir sjúkdómar, einkum hjarta- og æða-
sjúkdómar, krabbamein, sykursýki og langvinnir
lungnasjúkdómar vega nú þyngst allra sjúkdóma
mannkyns, hvort sem litið er til dánarorsaka, fötl-
unar eða útgjalda til heilbrigðismála. Er þá ekki
gert lítið úr ógnarsýkingum eins og HIV eða mal-
aríu. Reykingar, lélegt og óhóflega hitaeiningaríkt
fæði og hreyfingarleysi vega þyngst sem orsaka-
valdar. Ef hugur fylgir máli í yfirlýsingum um mik-
ilvægi forvarnarstarfs og heilsueflingar verður að
beina samfélagslegri orku að þessum þáttum.
Nú liggur fyrir alþingi frumvarp að nýjum
tóbaksvarnarlögum flutt af þingkonunum Siv
Friðleifsdóttur, Astu Ragnheiði Jóhannesdóttur,
Jónínu Bjartmarz og Þuríði Bachman. Frumvarpið
var undirbúið í heilbrigðis- og tryggingamálaráðu-
neytinu í samstarfi við tóbaksvarnarnefnd og
lýðheilsustofnun en heilbrigðisráðherra mun ekki
hafa fengið atbeina innan ríkisstjórnar til að flytja
frumvarpið sem stjórnarfrumvarp.
Aðalframfaraskref frumvarpsins út frá sjónar-
hóli tóbaksvarna er að veitingastöðum og börum
verður gert að lúta sömu reglum um reykleysi og
öðrum vinnustöðum og fyrirtækjum og stofnunum
sem veita almenningi þjónustu. Sá rökstuðningur
fylgir að óbeinar reykingar, það er að anda að sér
tóbaksreyk frá öðrum, séu sannanlega stórhættu-
legar og valdi talsverðum hluta þeirra langvinnu
sjúkdóma sem nú vaða uppi. Starfsfólk á veit-
ingastöðum eigi sama rétt og starfsmenn annarra
vinnustaða að starfsumhverfi þess sé gert eins
öruggt og hættulítið og kostur er. Andstaða gegn
frumvarpinu er einkum studd þeim rökum að hér
sé um óeðlilega forsjárhyggju að ræða og skerð-
ingu á atvinnufrelsi eigenda vinnustaðanna. Þeir
sem ráðist til starfa á slíkum stöðum þar sem reyk-
ingar séu leyfðar geri það upplýstir og af fúsum og
frjálsum vilja og geti fengið sér vinnu annars staðar
vilji þeir ekki taka á sig aukna hættu af hjarta-
og æðasjúkdómum, heilablóðföllum, langvinnum
lungnasjúkdómum og margs konar krabbameinum
í vinnunni.
Það er ekki nýtt að sitt sýnist hverjum þegar
markaðar eru nýjar víglínur í tóbaksvörnum, hvort
sem er í löggjöf eða umgengnisreglum. Ef til vill
er það skiljanlegt því á vissan hátt erum við öll
samdauna þessum magnaða sjúkdómsvaldi, höfum
alist upp við hann frá blautu barnsbeini og tengjum
hann einstaklingum sem við virðum og elskum.
Það er ef til vill þess vegna sem við gleymum því
að þetta er einn helsti skaðvaldur samtímans sem
veldur til dæmis mun meiri heilsufarslegum usla
en berklar hafa nokkurn tíma gert svo aðeins sé
nefnd ein krassandi samlíking. Og þá gleymist líka
að sá iðnaður og kaupskapur sem hagnast á því að
sem flestir ánetjist tóbaksfíkninni dælir fjármunum
í gríðarlega slóttugan og samviskulausan áróður til
að ná í nýja neytendur og festa þá í netinu. Margir
leggja þessum hagsmunaöflum lið í hugsunarleysi
fljótandi sofandi að velþekktum ósi.
Þegar Jón Ármann Héðinsson, alþingismaður,
flutti frumvarp sitt um bann við tóbaksauglýsing-
um á vorþinginu 1971 upphófst mikil umræða um
að slíkt bann væri gagnslaust því auglýsingar væru
eingöngu liður í innbyrðis samkeppni tóbaksfram-
leiðenda. Bannið hefði einnig í för með sér alvar-
lega tekjuskerðingu fyrir íslenska fjölmiðla og bæri
vitni um óþolandi forsjárhyggju þar sem um væri að
ræða löglega söluvöru á íslandi. Slíkum andmælum
fylgdu að sjálfsögðu einarðar yfirlýsingar um and-
stöðu við reykingar og fullan skilning á skaðsemi
þeirra. Það var alþingi Islendinga til mikils sóma
að bann við tóbaksauglýsingum var samþykkt
vorið 1971 og um nokkurt skeið skipaði Island sér
í forystusveit í tóbaksvörnum vegna þessarar lög-
gjafar og uppskar aðdáun þeirra sem heyja þessa
baráttu vítt um heiminn. Tóbaksiðnaðurinn var
hins vegar ekki eins hrifinn né heldur þeir söluað-
ilar sem hafa orðið fyrir þeim beisku örlögum að
hafa fíkn annarra að sínu lifibrauði.
Fyrir 20 árum þótti eðlilegt að sjúklingar væru
keyrðir í rúmum sínum fram á stigapall Land-
spítalans til að reykja að afstaðinni hjartaþræð-
ingu og miklar umræður fóru fram áður en reglur
voru settar sem bönnuðu slíkt. Þóttu reglurnar
íþyngjandi fyrir sjúklinga. Ekki þarf að fara nema
30-35 ár aftur í tímann til að bregða upp mynd af
heilbrigðisstarfsfólki reykjandi á göngum og vakt-
herbergjum sjúkrahúsanna. Nú finnst okkur til-
hugsunin um þennan raunveruleika svo fjarstæðu-
kennd að það gleymist að miklar umræður fóru
fram um það hvort það væri óþolandi forsjárhyggja
að setja reglur sem skertu einstaklingsfrelsi starfs-
fólks og sjúklinga sem ættu um sárt að binda. Eða
tilhugsunin um reykingar í lokuðu rými flugvéla.
Hver vill hverfa aftur til þess frelsis? Ég hef engan
reykingamann hitt sem vill það og hef veitt því
athygli að jafnan kemur ekki hörð andstaða gegn
takmörkunum reykinga frá reykingafólki. Það vill
ekki skapa öðrum óþægindi, hvað þá miska þótt
Guðmundur
Þorgeirsson
Höfundur er hjartalæknir
á Landspítala.
Læknablaðið 2005/91 231